НҰР-СҰЛТАН, 27 шілде – Sputnik. Америкалықтар 2008 жылдағы дағдарыстан бері сырттан қарыз алуды арттырып келеді. Обама билікте болған кезде тоғыз триллионға, Трамптың кезінде жеті триллион долларға ұлғайды. 2018 жылы жалпы ішкі өнімнің 78 процентіне жетті – Дүниежүзілік банк мұны қауіпті деп атады.
Қарыз шегін арттыру керек, әйтпесе күзде қаржы міндеттемелеріне қызмет көрсету бойынша проблема туындауы мүмкін. Кредиторлар АҚШ-тың қарызды өтеу мүмкіндігіне күмәнданса, не болатыны туралы РИА Новости материалында.
Болжам бойынша мемлекеттік қарыз АҚШ экономикасының көлемінен он жылдан кейін ғана асуы керек. Алайда пандемия мен ұлттық шаруашылықты қолдауға арналған үлкен шығындардың салдарынан бұл әлдеқайда ертерек қалыптасты. Тәуелсіз есептеулер бойынша 2020 жылы билік ел экономикасына тоғыз триллион долларға жуық қаражат салды. Соның нәтижесінде мемлекеттік қарыз ЖІӨ-ден асып түсті.
Наурыздың соңына қарай 28 триллион доллар немесе ЖІӨ-нің 101 проценті. Мұндай жағдай тарихта бір рет қана – Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін бірден, 1946 жылы болды. Ол кезде көрсеткіш 106 процентті құрады. Ал қарыз өсіп жатыр: қазір - 28,5 триллион доллар. Заң бойынша енді қарыз алуға болмайды.
АҚШ мемлекеттік қарыздың шарықтау шегіне бірінші рет жетіп отырған жооқ. 2008 жылдағы дағдарыстан кейін бұл көрсеткіш тұрақты өсіп жатыр.
2019 жылы Трамп 2021 жылдың 31 шілдесіне дейін мемлекеттік қарызды шектеусіз ұлғайтуға мүмкіндік беретін заңға қол қойды. Межелі күннен кейін Қаржы министрлігі облигациялар сату есебінен қосымша қаражат тарта алмайды.
Алайда Вашингтонның бұдан басқа амалы жоқ. Пандемия кезінде экономиканы қолдауға жұмсалған қомақты шығын салдарынан бюджетте үлкен саңылау пайда болды.
Бюджет тапшылығы негізінен мемлекеттік облигацияларды сату есебінен жабылып жатыр. 2020 қаржы жылында (30 қыркүйекте аяқталды) тапшылық кемінде үш есе – 3,1 триллион долларға дейін ұлғайды. Алайда коронавирусқа қарсы күрес бойынша барлық шараларды есептегенде, ол төрт триллионға жететінін анық.
Осылайша Вашингтонның алдында екі жол тұр: 31 шілдеге дейін мемлекеттік қарыз шегін арттыру немесе қарыз алу лимитінің әрекет етуін тоқтату. Әйтпесе АҚШ-тың қаржы министрі Джанет Йеллен конгреске жолдаған хатында ескерткендей, ел дефолтқа тап болып, экономикаға орны толмас шығын келтіріледі.
Қаржы министрлігі "қосымша шұғыл шаралар" қабылдауға тура келеді. Алайда Йеллен атап өткендей, қаржы мекемесінің мемлекеттік төтенше қаржыландыру қолдану мүмкіндігі қатты шектеулі.
"Мұнда көптеген факторға байланысты айтарлықтай белгісіздік бар. Соның ішінде үкіметтің төлемдері мен түсімдерін бірнеше ай бұрын есептеу проблемалары да бар", - деді министр.
Алайда шекті көтермесе, жаңа қаржы жылында, 1 қазанға қарай қарызға қызмет көрсету қабілеті тоқтатылады. Негізінен дәл сол күні АҚШ қарзынашылығы шығынды 150 миллиард долларға қысқартуға тура келеді.
Жалпы қаржы министрі мемлекеттік қарыздың рекордтық өсімін көздеп отыр. Алайда бұған байланысты конгресте бірауызды шешім болмай тұр. Демократтардың пікірінше, шекті арттыру керек. Республикашылдар Байден мен үкіметтен шығындарды қысқартып, үлкен қарызды азайту шараларын қабылдауды талап етіп отыр.
Соған қарағанда шекті қарыздың деңгейін кезекті рет көтереді. Ал экономистер АҚШ дефолтын "ақырзаман" ретінде қарастырып жатыр.
"Америкалықтар мұндайға ешқашан жол бермеген. Бұл қауіпті жағдай болар еді", - деп санайды JPMorgan-ның АҚШ бойынша бас экономисі Майкл Фероли.
Бірақ дефолт болу қаупінің өзі-ақ нарықта дүрбелең тудыруы мүмкін. Егер ешқандай шара қабылданбаса, АҚШ Қаржы мекемесі 30 шілдеде мемлекеттік бағалы қағаздарды да, мемлекеттік қарызға қызмет көрсетуді қамтамасыз етіп отырған жергілікті органдардың қағаздарын да сата алмай қалады.
2011 жылы өкілдер палатасының қарыз шегін көтеруден бас тартуы мен дефолт қаупінің туындауына байланысты Standard & Poor’s халықаралық рейтинг агенттігі тарихта алғаш рет АҚШ-тың дербес кредиттік рейтингін төмендетті. Соның артынша-ақ қор нарығында құлдырау бола жаздады: тиісті органдар бір мәмілеге келгенге дейін S&P 500 индексі бес күн қатарынан төмендеді.
CNBC атап өткендей, осы жолы мемлекеттің қарызды өтеу мүмкіндігіне күмәнданған кредиторлар Вашингтоннан әлдеқайда жоғары процентті талап етуі мүмкін. Ал бұл өз кезегінде домино әсерін қалыптастырады: ипотекалық және автокредиттен бастап корпоративтік қарызға дейінгі проценттік мөлшерлемелер жаппай өсе бастайды.
Ал бұл тұрақтылыққа оң әсер етпейтіні анық. "Қаржы дағдарысы күшейіп, жұмыс орындары мен америкалықтардың жинақтарына қауіп төнеді. Бұл біз пандемиядан кейін қайта аяққа тұрмаған кезде болып отыр", - дейді Джанетт Йеллен.
Кредиторлар АҚШ үкіметінің қарыз өтеу қабілетіне жиі күмәнданып отыр. Америкалық жетекші қаржыгердің бірі, Bridgewater Associates атты әлемдегі ірі хедж-қордың негізін қалаушы миллиардер Рэй Далио атап өткендей, бюджет, сауда теңгерімі мен қазіргі операциялардың есебі бойынша үштік тапшылық жақын уақытта шетелдік инвесторларды қазынашылық облигациялардан үркітіп, доллардың құлдырауына себепші болады. Бұл көлемі жағынан 2008 жылғы дағдарыстан ғана емес, 1930 жылғы Ұлы депрессиядан да асып түсуі мүмкін қаржы дағдарысына апаратын тікелей жол.
