НҰР-СҰЛТАН, 20 наурыз – Sputnik. Жүздеген бомба мен зымыран, мыңдаған құрбан, батыстық әскери машинаның толық үстемдігі – осыдан он жыл бұрын, 2011 жылдың 19 наурызында НАТО елдерінің әскері Ливиядағы азаматтық соғысқа араласты. Каддафи басқарған әскер оларға қарсы тұра алмады. Альянс авиациясы кез келген қарсылықты бірден жаншып басып тастады. Операция 31 қазанда аяқталды. Салдарынан бір кездері гүлденген мемлекет болған Ливия біртұтастығынан айырылды. Ондағы соғыс әлі жалғасып жатыр, деп жазды РИА Новости.
2011 жылдың ақпанында наразылық білдірушілер Ливиядағы халық саны жағынан екінші орында тұрған Бенгази қаласының көшелеріне шықты. Олар билік тұтқындаған заңгер әрі құқық қорғаушы Фатхи Тербилді босатуды талап етті. Бір-екі күннен кейін бүкіл елде үкіметке қарсы ауқымды мәлімдемелер басталды. Бүгінгі күні көптеген маман осы солтүстікафрикалық мемлекеттегі азаматтық соғыстың нақты себебі Киренаика мен Триполитания тайпалары арасындағы қақтығыс деп санайды. Триполитания тумасы Муаммар Каддафидің елді 40 жыл бойы өзі басқаруы қарсы тайпа өкілдеріне ұнай қоймады.
Наурыз айының басында Каддафидің қарсыластары "Триполиге жорық" жариялады. Бес мыңға жуық жасақ астанаға шабуыл жасағанымен, олар жеңіліске ұшырады. Сол кезде Каддафидің армиясында танктер, артиллерия, айтарлықтай қуатты авиация болды. Ал оппозицияда тек кузовында пулемет орналасқан пикаптар болды. 18 наурызға қарай үкімет күштері Бенгазиге басып кіріп, бүлікті тоқтатуға дайындалып жатты. Алайда БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі алдағы қырғыннан қорқып, халықаралық қауымдастыққа Ливияда күш қолдануға рұқсат берді. Алайда құрлықтағы әскерді қолдануға тыйым салды.
Батыс елдері үкіметі көптен бері Каддафиге тіс қайрап жүрген, кек алу мүмкіндігін қалт жібермеді. 1969 жылғы төңкерістен кейін Ливия Еуропа және АҚШ-пен жиі қақтығысқа түсті. Вашингтон Каддафиді халықаралық терроризмге қолдау көрсетті деп айыптады. Париж Триполидің 1970-1980 жылдары Чадтың бұрынғы француз колониясына басып кіргенін, ал Лондон ирландиялық сепаратистерге көмектескенін кешіре алмады. БҰҰ резолюциясынан кейін интервенция шешімін тапқан мәселеге айналды.
Алайда Каддафи отставкаға кетпеді. "Мен ешқашан Ливия жерінен кетпеймін, қасық қаным қалғанша шайқасамын және осы жерде ата-бабаларыммен бірге шейіт болып өлемін, - деп халыққа үндеу жолдады. – Мен отставкаға кететіндей президент емеспін. Мен революция көшбасшысымын".
Операцияның бас кураторы және ұйымдастырушысы болған Пентагон Ливия жағалауларына қуатты күш, атап айтқанда, тұрақты дайындықтағы амфибия-десант тобының құрамындағы төрт мың теңіз жаяу әскерін, теңіз жаяу әскерінің 22-ші экспедициялық корпусын, "Арли Берк" типіндегі екі эсминецті, "Лос-Анджелес" көп нысанды екі атомдық сүңгуір қайықтарын, "Огайо" стратегиялық атомдық кемесін орналастырды. Сондай-ақ, америкалықтар соққы жасаушы және бомбалаушы ұшақтар дайындады. Интервенцияның ең белсенді қатысушылары болған француздар төрт фрегат пен "Шарль де Голль" авиатасымалдаушысын орналастырды. НАТО-ның басқа мүшелері де өз қару-жарағын қосты. Жалпы алғанда операцияға әлемнің 18 елінен әскери қызметші қатысты.
БҰҰ қарарында Ливияға ұшуға тыйым салынған режим ғана қарастырылғанымен, НАТО әуе кемесі алдымен жердегі нысандарға соққы берді. 19 наурызда француз әскери-әуе күштерінің 20-ға жуық ұшағы Бенгази маңында үкімет армиясының броньды машиналарына шабуыл жасады. Сол күні америкалық және британдық әскери-теңіз күштері Ливиядағы нысандарға 114 қанатты зымыран ұшырды. Триполидің айтуынша, бұл шабуылдардан 64 адам қаза тауып, 150 адам жарақат алған. НАТО авиациясы ондаған көпірді қиратып, жолдарды бүлдірді және көптеген азаматтық инфрақұрылымды қиратты.
НАТО-ның шабуылдаушы авиациясы Каддафи армиясының құрал-жабдықтарын, жұмыс күшін және инфрақұрылымын әдістемелік тұрғыдан бұза бастады. Америкалықтар тіпті операцияда "ауыр кавалерия" – В-1В және В-2 стратегиялық бомбалаушылары, сондай-ақ АЦ-130 "ұшатын батареясын" да қолданды. Ескірген Ливия әуе қорғаныс жүйесі НАТО-ның заманауи ұшақтарына төтеп бере алмады.
Ұшақтары мен тікұшақтарынан айырылған, дрон шабуылынан әуеде қорғану жүйелерінің барлығын жоғалтқан Ливияның құрлықтағы күштері қорғансыз болып қалды. 10 сәуірде Солтүстік Атлантика Альянсының ұшақтары бірден 25 ливиялық танктің көзін жойды. Мамыр айында НАТО ұшақтары Триполиді бомбалай бастады. Олар Муаммар Каддафидің резиденциясына бірнеше рет соққы жасады. Бірақ ол әркез жасырынып үлгеріп отырды.
Каддафи жасырынған орындардың бірі – елдің солтүстігіндегі Сирт қаласы. 2011 жылдың күзіне қарай бұл елді мекен әлі де Триполидің бақылауында болды. Қазан айының басында оппозициялық қарулы жасақ шабуылға шықты. Ауыспалы ұлттық кеңес жақтастары Каддафидің Сиртте жасырынып жатқанын біліп, оны қалай болғанда да қолға түсіруге тырысты.
Олар 20 қазанда Ливия басшысын қолға түсірді. Каддафиді қоршай жиналған жұрт оны ұрып, балағаттап, ауыр заттар лақтырды. Үш сағат бойы қорлық көрсетіп, содан кейін ғана көлікпен ауруханаға жеткізді. Бірақ ол уақытта Каддафи көз жұмған еді. Ал өз ойындағысын жүзеге асырған НАТО блогы 31 қазанда операцияны аяқтады.
