АЛМАТЫ, 3 қыркүйек — Sputnik, Айгерім Таубай. Қазақ баласының бірнеше буыны көгілдір жәшіктен көріп өскен "Менің атым Қожа" фильмінің түсірілгеніне биыл – 55 жыл. Бердібек Соқпақбаевтың шығармасы негізінде режиссер Абдолла Қарсақбаев экранға шығарған фильмде басты рөлді сомдаған Нұрлан Санжар Sputnik Қазақстан тілшісіне сұхбат берді.
"Балалар киносына айтарлықтай көңіл бөлініп жатқан жоқ"
– 54 жыл бұрын көрерменге жол тартқан "Менің атым Қожа" фильмі әлі күнге дейін экраннан түспей келеді. Бүгінде "Менің атым Қожа" секілді ел есінен шықпайтын фильмдер санаулы. Себебі неде? Сценарийден бе, әлде режиссерден бе?
– Расымен де "Менің атым Қожа" фильмінің түсірілгеніне биыл 55 жыл толып отыр. Бұл тым көп уақыт. Бұрын біз өзімізді мәңгі жас боламыз, өмір де аяқталмайды деп ойладық. Бірақ олай емес екен. Биыл қаңтарда 68 жасқа келдім. Қартайғым келмейді. Ал А. Қарсақбаевтың фильмі бірегей туынды. Алайда фильм қатты сынға ұшыраған кезде сыншылар "Менің атым Қожа" фильмінің бірегей туынды екенін жоққа шығарды. Қарсақбаевтың өзі сол сынның шын екеніне сенді.
Сыншылардың айтуынша, Қожа тіл алмайтын жаман пионер, өскелең ұрпаққа теріс тәрбие беретін кейіпкер. Бір кездері партиялық БАҚ-тың қатал сынына ұшыраған Абдолла уайымға салынып, ең әдемі тақырыптардың бірі балалар тақырыбынан революциялық тақырыптарға ауысты. Алайда ол жақта оны үлкен қиынықтар күтіп тұрды. "Тревожное утро" фильмі көрерменге жол тартпай сөреде ұзақ жатты. Ал режиссер уайымға салынып, қайғы жұтты. Осының барлығы оның өмірін қысқартты. Ол өмірден ерте озды. Ал фильмнің әлі күнге дейін қошеметке бөленіп, сахнадан түспей келе жатқанын түсіну үшін, фильмнің сәтті шығу себебін білу үшін жазушы неге басты кейіпкерді Қожа деп атады деген сұраққа жауап іздеу керек. Неге?
Бұл жерде бір жұмбақ бар. Повесть 60-шы жылдардың басында жазылды. Ол кезде Сталин дүниеден өтіп, партияның 20-шы сьезі өткен шақ. Бұл бостандыққа жеткен көктем еді. Сол кезде жазушы да Шәмші Қалдаяқовтың ізімен бұл кең даланың иесі Қожа есімді бұзық бала екенін айтқысы келді. Қазақстанның қожайыны – қарапайым қазақтың баласы. Мұны бір деңіз. Ал екіншіден, ауыл баласының оқиғасы барлық бала үшін таныс жағдай еді. Әркім өзін басты рөлдегі баланың орнына қойып көре алады. Бұл жағдай жарты ғасырдан бері жалғасып келеді. Қазір балалар киносына айтарлықтай көңіл бөлініп жатқан жоқ. Жақсы балалар әдебиеті де төбесін көрсетпей отыр. Балалар киносын түсіретін режиссер де, Мәдениет министрлігінде балалар киносына қатысты жоспар да жоқ.
– Қожаның рөлін сомдауда қандай қиындықтар кездесті? Есіңізде бар ма?
– Фильмнің түсірілгеніне жарты ғасыр өтті. Мен біраз дүниені ұмытып қалдым. Ал кадрда шынайы қайғырып, жылайтын болсаң, иә, рөлді ойнау қиын. Өміріңде бір дүниені жоғалтып алатының тағы бар. Мысалы мен 5-сыныпқа екінші рет қалдым…
"Самал Еслямова марапатты ресейлік фильмнің ресейлік актрисасы ретінде алды"
– "Менің атым Қожа" фильмі 1967 жылы Франциядағы Канн кинфестивалінің арнайы жүлдесіне ие болған. Жуырда Самал Еслямова есімді қазақ қызы үздік әйел рөлін сомдағаны үшін марапатқа ие болды. Алайда Самал Еслямоваға жеңіс сыйлаған "Айка" фильмін түсірген Ресейдің режиссерлері. Өзіміздегі талантты жастардың төл туындымызбен бірге жеңіске жетуіне не кедергі?
– 1967 жылы "Менің атым Қожа" фильмі қазақстандық алғашқы туынды болып Канн кинофестиваліндегі арнайы сыйлыққа ие болды. Бұл жастарға арналған үздік фильм номинациясы еді. Фильм тентек бала жайында. Содан бері мұндай арнайы сыйлықты Қазақстаннан әлі еш фильм алған жоқ. Ал Самал марапатты ресейлік фильмнің ресейлік актрисасы ретінде алды. Ал ол фильмнің режиссері Сергей Дворцевой Шымкентте дүниеге келгенімен, жаны мен тәні орыс. Одан кейін бізде айналымға батыл киноларды шығарғысы келмейді. Өкінішке қарай билік оған жол бермейді. Қазақстандық әртістер өздерін толыққанды дайын, мықты актер санайды.
Мен өзімді ешқашан әртіспін деп санамадым. Мен бұл сөзді айтуға ұяламын. Түсінесіз бе? Жігіттер мен қыздар киноға түспей жатып өздерін актер санайды. Бұл – жаман. Станиславскийдің "Өнерде өзіңізді емес, өзіңіздегі өнерді ұнатыңыз" деген сөзі бар. Бұл жерде шындық жатыр. Біздің жастар мақтаншақ, өзін киімімен, сыртқы сұлулығымен көрсеткісі келеді. Алайда сұлулықты кәсіби актерлік шеберлік арқылы көрсету керек, жүрек пен ақылдың сұлулығын көрсету қажет. Ал мұндай жағдай біздің жастарда сирек кездеседі, тіпті жоқтың қасы. Бірақ алдағы уақытта жастарымыз ақылына ақыл қоса түсе ме деген үмітіміз бар.
Бір жағынан бұл біздің бұқаралық ақпарат құралдарымыздың кінәсі. Журналистер барлық Алакөзова-Есентаева, Байзақовалардың кір киімдерін, жөнсіз әрекеттерін жарыса жазады. Олардың жағымсыз әрекеттерін жарнамалайды. Оның орнына ақыл, ар, адамгершілік секілді адамның жақсы қасиеттерін жазу керек. Мен үнемі журналистерден сұрағым келеді: Олар сізге осы үшін ақша төлей ме? деп. Мен ҚазҰУ-дың журналистика факультетінде 4 жыл сабақ бердім. Студенттерді өз елінің азаматтары болуға, "желтая прессаға" бет бұрмауға үйреттім. Алайда олар мұны ұмытып кетеді.
"Екі ғылыми кітабым мен оқулықтарымды әлемнің кез келген жерінен сатып алуға болады"
– Өткен өміріңізге қарап "Әттеген-ай" дейтін кездеріңіз бола ма?
– Киноға түсуім биографиямдағы эпизод болды. Мен үшін фильмге түскенім маңызды емес, одан кейінгі өмірімде атқарған жұмысым маңызды. Мен актер болғым келмеді, себебі актерлерде әйелдің сана сезімі болады. Олар барлығына ұнағысы келіп тұрады. Ал мен ондай емеспін. Мен кино түсіргім келді. Сондықтан кинодраматург болдым, яғни кинематографиялық жазушымын. Менің бірнеше фильмім бар. Сонымен қатар мен философия ғылымдарының докторы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерімін. Менің екі ғылыми кітабым мен оқулықтарымды әлемнің кез келген жерінен сатып алуға болады. Бұл – үлкен жетістік.
– Қазіргі қазақ киносы туралы пікіріңіз қандай?
– Қазіргі қазақ киносы қайта құру дағдарысын бастан кешуде. Кеңес өнері нарықтағы өз орнын табуға тырысып жатыр. Ұлттық кинематографты халық пен билік қолдауы керек.
"Менің кітаптарымды халыққа жеткізуге маған қаржылай көмек керек!"
– Әдебиет пен киноны қатар алып жүрген жансыз. Шығармашылығыңыз жайлы айтып берсеңіз. Баспа бетіне шықпаған еңбектеріңіз бар ма?
– Менің "Ангелочек" повесім сәтті шықты. Тез сатылып кетті. Сонымен қатар қазақстандық бестселлер деп танылды. "Ангелочек" деп аталатын сериал да түсірілді. Ол екі Гран-при алды. Қазір 3-ші томына дайындап жатырмын, бірақ қаржыландыруға байланысты мәселелер бар. Биыл Жошы хан туралы тарихи романды аяқтадым. Кітапқа қызығып жатқан продюсер бар. Біз алға жылжи береміз. Қалғанын уақыт көрсетеді.
Тұтастай алғанда, менің кітапты ақша үшін емес халық үшін жазатынымды түсінетін жақсы демеуші немесе меценатты жолықтырғым келеді. Бұл менің арманым! Менің кітаптарымды халыққа жеткізуге маған көмек керек!
– Хабарласқанымда сценарий жазып жатқаныңызды жеткіздіңіз. Толық айтып берсеңіз.
– Биыл күзде режиссер С.Нарымбетовпен бірге жаңа жұмысты бастағалы жатырмыз. Бұл Құнанбай мен Тәттімбеттің досы поляк А. Янушкевич туралы фильм. Сценарий "Долгое эхо" деп аталады.
"Махаббат бекеті" фильмі арқылы танылған Баян Алагөзова жайлы қызықты деректер
– Бүгінгінің (ХХІ ғасырдың) Қожасына не тілегіңіз бар?
– Бұл кейіпкер халықта әрдайым өмір сүрсін, өйткені ол өз халқының адал өкілі. Ал жаңа заманның Қожасы бар, ол сіздермен бірге жүр.
– Отбасыңыз жайында айтып берсеңіз. Ұл-қыздарыңыз кино саласында ма? Жалпы киноға келуіне, әртіс болуына қарсы емессіз бе?
– Отбасымда төрт адам. Әйелім Мәдина Санжар – аурухана қызметкері, менің және балалардың қамқоршысы болып жүрген керемет адам. Ал қызымның есімі – Айым. Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері универитетінің 1-курс студенті. Қызымның ізімді жалғап, ғалым-зерттеуші, ғылым докторы, өнертанушы болғанын қалаймын. Үмітім де зор. Ал ұлым Әли қазір 8-сынып оқушысы. Ол қазір жай ғана тәртіпі бала.
