Дохадағы ауғанаралық келіссөздер америкалық әскерлерді бет қаратпай шығарып тастауға негіз болады, ал бұл өз кезегінде Ислам республикасын ұрыс қимылдарының өршуіне, сондай-ақ, азаматтық соғыстың сапалық жаңа кезеңіне көтерілуін және Орталық Азиядағы көршілес жатқан елдердің аумағына төндіруі мүмкін террористік қауіп-қатерді алдын ала болжауға алып келеді.
НАТО ұстамдылықпен әрекет етті, бас хатшы Йенс Столтенберг альянстың Ауғанстандағы миссиясына адал екенін, бұл елдің терроризм алаңына айналмауы керектігін атап өтті, алайда барлық әскери азаматтың (шамамен 12 мыңдай адам) шығарылуы төңірегінде жақ ашпады.
Ресей сыртқы істер министрлігі Дональд Трамптың бастамасын, ең алдымен, оның сайлауалды уәдесімен байланыстырды. РФ президентінің арнайы өкілі Замир Кабуловтың пкірінше, Ауғанстандағы жағдайдың нашарлағаны соншалық, америкалық әскерилердің болуы немесе болмауы іс жүзінде ештеңеге әсер етпейді.
АҚШ пен Талибан осы жылдың 29 ақпанында Катарда соңғы 18 жылдағы әскери ұрыс қимылдары кезінде алғаш рет бейбітшілік келісіміне қол қойды. Онда шетелдік әскери күштердің Ауғанстаннан шығарылуы (14 айда) және тұтқындармен алмасқаннан кейін ауғанаралық диалогты бастау мәселесі көзделеді. Келісім аясында Пентагон шілде айына қарай контингентін 13 мың адамнан 8600 адамға дейін қысқартты, ал америкалықтар Ислам Республикасының Гильменд, Урузган, Пактика және Лагман провинцияларында бес әскери базаны қалдырды. Кабул мен Талибан түрмедегілермен (5 мың адам) және тұтқынға алынғандармен (1 мың адам) алмасты. Алайда Дохадағы (Катар) ауғанаралық келіссөздер ойдағыдай жүрмеді. Атыс тоқтаған жоқ, жарылыс сол күйі басылмады.
Соғыстан қашу
Америкалықтар кетіп жатыр, ал үкіметтік әскери күштер мен тәлібтер арасындағы шайқас Ауғанстанның көптеген провинциясында әлі де жалғасуда. Кабулдың мәлімдеуінше, соңғы алты айда тәлібтер шамамен 7000 әскери операция жүргізген, 3500 бейбіт тұрғын қаза тауып, жарақат алған. "Талибан" келісімді бірнеше мәрте бұзып, америкалық және ауғандық базаларға зымырандық шабуыл жасаған. Бұл ретте "Талибан" мен Кабул бір-бірін елде ауқымды әскери операциялар жүргізіп, зорлық-зомбылықты күшейтті деп айыптап отыр.
12 қыркүйекте Дохада келіссөздер басталғаннан кейін "Талибан" содырлары бірден шабуылдарын күшейтті және орталық Урузган провинциясындағы Гизаб аймағын басып алып, 60-тан астам сарбаз бен полицейді өлтірді. Солтүстік-шығыстағы Каписа провинциясының Тагаб аймағында тәлібтермен қақтығыс кезінде тағы сегіз қауіпсіздік қызметкері, ал тәлібтердің солтүстіктегі Балх провинциясының бақылау-өткізу пунктіне жасаған шабуылы салдарынан бес ауғандық сарбаз қаза тапты. Шығыстағы Нангархар провинциясында "Талибан" содырлары қауіпсіздік бекеттеріне шабуыл жасап, 20 ауған әскерінің көзін жойды. Елдің оңтүстігіндегі Гельменд провинциясында бір жанкешті бомба салынған көлікте отырып, полицияның бақылау бекетіне шабуылдады, салдарынан тоғыз адам қаза тапты. Жақында тәлібтердің салыстырмалы түрде тыныш саналатын Бамиан провинциясында да полиция бекетіне шабуыл жасап, тоғыз полиция қызметкерін өлтіргені айтылды.
Әрине, тәлібтер де шығынға ұшырап жатыр. Солтүстік-шығыстағы Бадахшан провинциясының Кохистан ауданында қарулы қақтығыс кезінде тоғыз содыр өлтірілді және жараланды. Сол провинцияда бұған дейін төрт "Талибан" содыры, оның ішінде жоғары дәрежелі командир көз жұмған еді. Елдің шығысындағы Пактика провинциясында ұрыс кезінде 65 тәліп өлтірілді. Алайда, соңғы үш-төрт аптаның салыстырмалы көрсеткіштері тәлібтердің әскерилерге, полиция қызметкерлері мен бейбіт тұрғындарға қарағанда аз өлім құшатынын көрсетеді. АҚШ пен америкалық коалицияның көмегімен құрылған Ауғанстан қауіпсіздік күштерінің террористерді өлтірудегі тиімділігі жеткіліксіз екені анық. Жуырда Ауған Республикасының қорғаныс министрлігіне бразилиялық өндіріске жататын төрт жеңіл турбовинтті шабуылдаушы А-29 Super Tucano ұшағын беру де қалыптасқан жағдайды өзгертпейді (Ауғанстан армиясында дәл осыған ұқсас жиырмаға жуық машина бар).
Кабул мен "Талибан" арасындағы келіссөздер тұйыққа тірелді
"Талибан" кез келген бассыздық арқылы билікке ұмтылып келеді, бүгінгі күнге дейін бейбіт тұрғындар арасында үлкен шығынның болуы осының айғағы. Ауғанстан Ислам Республикасының қазіргі таңдағы заңды үкіметін жеңбейінше, ол тоқтамайтын түрі бар (егер осылай болған жағдайда Кабул мен елдің басқа елді мекендері ортағасырдың қатігездік орнаған қара түнегіне батып кетері анық). Бүгінде тәлібтер америкалықтарға берген уәделерін орындамай отыр. Олар өз елінің көпұлтты және көпконфессиялы халқының ғана емес, аймақтағы көршілерінің де дәл осындай сенімсіз (қауіпті) серіктесі болып қала берері анық.
"Талибанның" Катардағы кеңсесінің мұндай іс-әрекет Орталық Азия елдерінің қауіпсіздігіне қауіп төнуіне жол бермейді деген сипатта жариялаған соңғы мәлімдемесі жеңіл әрі дәлелсіз болып көрінеді. Көшбасшылардың бірі, молла Абдул Гани Барадар америкалық әскерлер шығарылғаннан кейін тәлібтер Ауғанстандағы террористік топтардың өмір сүруін тоқтатып, елді "бейбіт және гүлденген аймаққа" айналдырады деп мәлімдеді. Ендеше, 30 миллионнан астам халқы бар үлкен мемлекетте америкалықтардан ешкім қалмаса, қазірден бастап атысты тоқтатып, игі істер бастауға не кедергі келтіріп отыр?
АҚШ әлі күнге дейін ауғанаралық келіссөздер үдерісін жүргізуге тырысып бағуда, бұл ретте, әсіресе, Американың Ауған Ислам Республикасы бойынша арнайы өкілі Залмай Халилзад белсенділік танытып отыр. Алайда, "Талибан" исламдағы сунниттік бағытқа сәйкес, тек қана Ханафи мазхабының ережелеріне сәйкес келіссөздер жүргізуді талап етуде. Кабул мұны тек сүнниттердің нормаларымен шектеуге болмайды деп санайды, өйткені Ауғанстанда шииттер мен басқа діндердің аздаған өкілдері тұрады. Дохада Кабул мен "Талибан" арасындағы келіссөздер тұйыққа тіреліп қалды, тараптардың байланыс топтары алты кездесу өткізді, бірақ күн тәртібіндегі мәселелер туралы келісімге келе алмады.
Ауғанстан президенті Ашраф Гани тәлібтермен кездесуді жоспарлап отырған жоқ, керісінше, лаңкестерге қарсы қарулы қақтығыстарды жалғастыруға дайын екенін мәлімдеді. Дональд Трамптың "Талибанға" ұсынатын "Рождество сыйлығы" (америкалық әскерлерді жедел шығару) Ислам Республикасындағы жағдайдың бейбіт әрі саяси түрде реттелу ықтималдығын керісінше азайтады.
Шындығында, Америка президентінің маневр жасайтын мүмкіндігі аз. Трамп АҚШ тарихындағы ең ұзақ ауған соғысын бастаған жоқ, алайда оны тоқтатуға уәде берді. Еске сала кетейін, америкалық әскерлер Ауғанстанға 2001 жылы 11 қыркүйектегі террорлық актіден кейін көп ұзамай кірген болатын. Ондағы мақсат – "әл-Каида"* басшыларын бүркемелеп отырған тәлібтермен күресу еді. Пентагон контингенті өз белсенділігінің ең шырқау шегінде әскерилерінің қатарын 110 мыңға жеткізді. Он тоғыз жыл бойғы әскери ұрыс қимылдары барысында америкалықтар 2300-ден астам әскери қызметшісінен айырылды, жиырма мыңға тарта сарбаз жараланды. Енді кететін мезгіл жетті.
* - Ресейде тыйым салынған террористік ұйым.
