Ауған ақиқаты бітімгершілік туралы декларацияларға сәйкес келе бермейді. АҚШ-пен келісімге қол қойғаннан кейін бес айдан соң "Талибан"* оқ атудың аяқталуы туралы Кабулмен келісе алмады. Жауынгерлер жаңа елді мекендерді басып алуға тырысып жатыр, әскери және полиция бекеттеріне, әскери базалар мен полиция учаскелеріне тұрақты шабуылдар жасалуда. Тамыз айының басында 37 әскери қызметші және полция қызметкері, 61 жауынгер және 43 бейбіт тұрғын қаза тапты.
Ислам мемлекеті* содырларының да "екінші тынысы ашылды" – 2 тамызда Джалалабадтағы түрмеге жасалған шабуыл салдарынан 29 адам қаза тауып (оның ішінде 10 террорист бар), 800 сотталушы – ИМ* мүшелері, тәлібтер және қарапайым қылмыскерлер қашып кетті.
Бейбіт өмірге қарай ілгерілеу елең еткізердей емес. Ауғанстандағы қамаудағы тәлібтер мен тұтқын жауынгерлермен алмасу аяқталуға жақын. Қауіпсіздік күштері өкілдерінен бостандыққа шығарылғандар саны 1005 адамға жетті, түрмеден 4750 тәліб шығарылды. Босатылған содырлар соғысқа қатыспау жөнінде міндеттемеге қол қойғанымен, олардың басым бөлігі қолына қайтадан қару алды.
Ауғанстан президенті Ашраф Гани тәлібтер тізіміндегі 400 террористі түрмеден босатудан бас тартып, мұны халықпен кеңесуді ұсынды. Бірақ, "Талибан"* 5 тамызда Лойя Джигри (халық өкілдерінің жиыны) өткізуге қарсылық білдіріп, оның заңды мәртебесі жоқ екенін алға тартты. Осылайша, тәлібтер өздерін елдің конституциясы мен қылмыстық кодексінен жоғары қойып отыр.
Ауғанстанның солтүстігінен тыныштық кеткен. Тәжікстан мен Өзбекстанға шекаралас жатқан Балх солтүстік провинциясы үкіметтік әсерилер мен тәлібтер арасындағы қақтығыстың ортасына айналып, шілде айының соңында ең қауіпті аймақ деп танылды.
Ауғанстанның елішілік процестері салдарынан ауған-тәжік шекарасындағы жағдай шиеленісіп, онда ондаған жауынгер ығысып жатқанын Душанбе мәлімдеді. Президент Эмомали Рахмон таулы Бадахшан автономдық облысының аумағындағы шекара учаскесін нығайту туралы тапсырма берді. Тәжікстан ауған-тәжік шекарасындағы қауіпсіздік мәселесін серіктес мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен тұрақты талқылап отырады.
"Талибан"* халықтың мүддесін қорғайтын топ емес, Тәжікстан, Өзбекстан және тағы басқа елдердің аумағында "орталық азиялық көктемді" таратуға ниеттенген пәкістандық жоба екенін түсіну керек. "Талибан"* жауынгерлері сыртқы ойыншылар үшін ең қолайлы соғыс құралы болып отыр.
Құрама Штаттарымен мақұлданған "Талибанның" билікке екінші рет келуі ауған халқы мен көршілес елдер үшін діни экстремизм мен есірткі саудасынан қарулы терроризмге дейінгі қауіп түрінде қала бермек. Ауғанстанның "тәлібтенуі" 32 миллиондық ел үшін білім алу мен мәдениетке, телевизия мен кинотеатрға тыйым салуды, көптеген мектептер мен университеттердің жабылуын, конституцияның шариғаттық сотпен ауыстырылуын, әйелдерді қоғам өмірінен аластатуды, тәртіп бұзғаны үшін ортағасырлық дарға асу және аяқ-қолды шабуды кеңінен пайдалануды білдіреді.
"Талибан"* өз жеңісіне сенімді және заңды ауғандық үкіметті "тазартуға" дайын. Тәлібтердің көшбасшысы Мавлави Хибатулла Ахундзада өткен аптада "Біздің жихад басқыншылықты тоқтату және Ауғанстанда ислам үкіметін құруға бағытталған болатын және осылай жалғаса береді. Сондықтан, АҚШ пен халықаралық қауымдастық "одан әрі проблемалар туындатуын тоқтатуы керек" дегенді айтты.
Батыл мәлімдеме. Проблемаға келсек, бүгінде тәлібтердің қарамағында 15 млн халық жүріп жатыр. Бұл Ауғанстан халқының тең жартысына жуық. Бұл адамдар таңертең үйінен шыққан кезде, қайтадан аман оралатынына сенбейді. БҰҰ Есірткі және қылмыс басқармасының мәліметі бойынша Ауғанстанда апиын өндірісі 2017 жылы 87%-ке артып, 9000 тоннаны құраған. Ал, америкалықтар тарапынан әскери қатысу болған жылдары есірткі шикізатын әзірлеу 40 есе өскен. Ауған апиынының жыл сайынғы контрабандалық көлемі 3 млрд долларға бағаланып отыр.
"Мождахедтер" қозғалысының ардагері және ауғандық саясаткер "Талибанған"* тікелей немесе жанама қолдау көрсету Орталық Азия елдеріндегі тұрақсыздықтың орын ауыстыруына ықпал етіп отырғанын айтты.
Ауғанстанда ештеңе өзгере қойған жоқ. Тек, Американың Пентагон бөлімшелерін қауіпсіз әрі қарқынды көшіріп алуға деген өз жоспары жүзеге асырылып жатыр. Жақында ғана АҚШ Гильменд, Урузган, Пактика және Лагман провинцияларындағы бес әскери базаны жапты. Жақын уақытта Ауғанстандағы америкалық әскерилердің саны 4 мың адамға дейін азайып, 2021 жылдың мамырына қарай нөлге теңеседі.
Ресей Ауғанстанның бейбіт, тұрақты, тәуелсіз және экономикалық дамыған мемлекет ретінде қайта қалыптасуына тұрақты қолдау көрсетіп келеді. Бірақ, Ресей Федерациясы мен ҰҚШУ елдерінің бұл бағытта нақты әрекеттер жасауына тәлібтердің әрекеттеріне деген сыни көзқарастың төмендігі кедергі келтіріп отыр. Ауғанстан СІМ басшысы Ханиф Атмар " бітімгершілік жайлы бұрынырақ ойлап, тәлібтерге біздің елден кетуі үшін лайықты ұсыныс жасау керек еді" деген өкінішін білдірді. Бірақ, ҰҚШУ-дың "Талибанға" деген көзқарасы еш өзгерген жоқ. Бұл қозғалыс заңды үкіметке қатысты қарулы зорлық-зомбылықты насихаттап, есірткі саудасына қолдау көрсетіп отырған топ.
* – Қазақстанда және бірқатар елде тыйым салынған террористік топ
