МӘСКЕУ, 23 қыркүйек – Sputnik. БҰҰ мен Еуроодақ америкалықтардың бұл "дәлелдеріне" сенімсіздік танытып, Вашингтонға қосылудан бас тартты, деп жазады РИА Новости.
Біржақты қысым
"БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі Иранға қару-жарақ жеткізуге салынған эмбаргоның (тыйым салу) мерзімін ұзартқан жоқ. Бірақ АҚШ та қарап қалмады, санкцияларды қайтарып берді. Енді олар тек Тегеранға ғана емес, эмбаргоны "бұзушылардың" бәріне қарсы", - деген Майк Помпео ЕО-ны Вашингтонды қолдауға шақырды.
Алайда реакция керісінше болып шықты. Германия, Ұлыбритания және Францияның сыртқы істер ведомстволарының басшылары ("еуропалық үштік") Ақ үйдің әрекеттерін айыптап, бірлескен мәлімдеме жасады.
"АҚШ 2018 жылғы 8 мамырда Иран бағдарламасы бойынша Бірлескен кешенді әрекеттер жоспарынан (БКӘЖ) шықты, сондықтан "мәміле" қатысушысы болып саналмайды. Демек, Вашингтонның кез-келген шешімінің заңды күші жоқ", - деп атап өтті "еуропалық үштіктің" министрлері.
Париж, Берлин және Лондон, керісінше, санкцияларды жеңілдетуді жалғастыра береді. Министрлер Иранға қойылған шектеулерді алып тастау БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің 2231 қарарында қарастырылғанын еске салды. Бұл құжат 2015 жылы келісілген "ядролық мәмілені" ресми түрде мақұлдады.
"Біз оның сақталуын ұдайы қолдап келеміз, бұдан кейін де жалғастыра береміз", – деп атап өтті еуропалықтар.
Еуропалық уәде
Дональд Трамп екі жыл бұрын "Тегеран ядролық бағдарламаны жасырын түрде дамытып жатыр" деген көзқарасын алға тартып, "мәміледен" бас тартты. Бұған қатысты ешқандай дәлел келтірмеді, бірақ санкцияларды қайтаруды талап етті.
Алайда, оның әсері шектеулі болды. Себебі, компаниялар бәрібір Иран нарығынан кетті, нәтижесінде Ислам республикасының экономикасы күрт құлдырады. Пекин АҚШ-тың санкцияларын айыптағанына қарамастан, қытайлар да Тегеранмен әріптестік байланысын үзді.
Иран билігі еуропалықтар Вашингтонды бизнестің "ізіне түспеуге" сендіре алады деп үміттенеді. Бірақ шетелдік компаниялар елден кетіп, "енді Вашингтон өз ұстанымын жеңілдетеді" деген үміт жібі үзіле бастағаннан кейін, Тегеран өзінің ядролық бағдарламасына қатысты шектеулерді алып тастады.
БКӘЖ-нің заңды күші бар, алайда "мәмілеге" қатысушылардың бір-бірін айыптауы оған деген сенімді жоғалта бастады. Ал Тегеранның құжат шарттарын орындаудан бас тартуын Вашингтон "Аятолла режиміне" қарсы жаңа шабуылға қатысты негізгі дәлел ретінде пайдаланып отыр - Америка ақпарат құралдары Иран Ислам республикасының саяси жүйесі туралы осылай дейді.
"Эмбаргоны алып тастауға жол бермеу керек"
Америкалықтар 18 қазан күні Тегераннан қару-жарақ эмбаргосы алынып тасталатындығынан ерекше қауіптенеді. Мұндай қорқыныштың туындауына Иранның көршілері де ықпал етіп отыр.
Осы арқылы Израиль, Сауд Арабиясы, Бахрейн, Кувейт мемлекеттері Ислам Республикасының тыйымдар аяқталғаннан кейін Ресей мен Қытайдан әуе қорғанысына қажетті техникалар мен заманауи жойғыш ұшақтарды алатындығын аңғартып отыр. Бұл сөзсіз, Иранды нығайтып, өңірдегі жағдайды қиындата түседі. Мұндай сценарийді болдырмас үшін Тегеранның қарсыластары АҚШ арқылы әрекет етері анық.
Франция, Германия және Ұлыбритания америкалықтардың алаңдаушылығын жақсы түсінеді, бірақ олардың ұсынысын қолдаған жоқ. Ресей мен Қытай АҚШ-тың бұл бағыттағы барлық күш-жігеріне тосқауыл қоятындықтарын ашық көрсетті. Иран өз кезегінде мұндай қарар "ядролық мәміленің" соңғы нүктесін қояды, деп мәлімдеді.
БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі америкалық жобаны қабылдаған жоқ. Алайда, бір аптадан кейін мемлекеттік департамент Тегеранның БКӘЖ бойынша міндеттемелерін бұзғанын растайтын құжаттарды ұсынды. Онда Иран байытылған уранды белгіленген нормадан 300 килограмға артық жинады, делінген.
Майк Помпео Вашингтонның санкцияларды толығымен қалпына келтіргісі келетінін жасырмады. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі АҚШ "мәміледен" шығып кеткендіктен, оны "мәміле ережелерінің" сақталуы бойынша соттай алмайтынын еске салды. Америкалықтар әлі де 2231 қарарын мақұлдағандардың қатарында екендіктерін айтты. Демек, олардың санкцияларға қатысты құқығы сақталады.
Олар БКӘЖ мәліметтері бойынша, егер Иранға қарсы шағым түскеннен кейін 30 күн өткен соң ешқандай шара қолданылмаса, санкциялар жаңартылатынын жеткізді. Белгіленген мерзім 20 қыркүйекте аяқталды.
Күту дипломатиясы
"БҰҰ Бас хатшысы Антонио Гутерриш Қауіпсіздік Кеңесінде келісімнің жоқтығына сілтеме жасап, Иранға қарсы санкциялардың қалпына келтірілуіне қарсы пікір білдірді. МАГАТЭ америкалық шешімді елеген жоқ және Еуропада қатты сынға ұшырады. Сөзсіз, Вашингтон өзін қорлайтындай жағдайға тап болды", - деді ММХҚИ Халықаралық зерттеулер институты Еуроатлантикалық қауіпсіздік орталығының аға ғылыми қызметкері Андрей Баклицкий.
"Еуропалық заңнамада қару-жарақ эмбаргосы 2023 жылға дейін қарастырылған. Сондықтан халықаралық тыйымдар алынып тасталса да, ЕО Тегеранмен бұл салада ынтымақтастық орната алмайды. Ресей және Қытайға қатысты жағдай одан да қызықты. Иранға қару-жарақ сатуы мүмкін делінген елдердің компаниялары қазірдің өзінде санкцияға алынған. Оларға эмбарго алынып тасталғаннан кейін Тегеранмен "салтанатты мәміле" жасауға ештеңе кедергі келтірмейді. Бұл "қару-жарақ Иранға бірден түседі" дегенді білдірмейді, бірақ АҚШ-тың моральдық тұрғыда жеңіліс табатыны анық!", - дейді Баклицкий.
АҚШ-та тұратын халықаралық қатынастар жөніндегі маман Рафаэль Саттаров Тегеранның АҚШ-тың біржақты санкцияларына сабырлықпен қарағандығына назар аударып отыр. Оның айтуынша, Иран билігі Америкадағы президент сайлауы алдында жағдайды ушықтырғысы келмейді.
"Ислам Республикасы АҚШ-қа қарсы айтылған кез-келген қатаң мәлімдеме өзіне тек зиян тигізетінін түсінеді. Себебі, Трамп Иранмен арада болуы мүмкін дағдарысты дереу өз пайдасына шешіп, режимге қатысты қысымын күшейтеді. Бұған қоса, қазір Еуропа, Ресей, Қытай, БҰҰ – Иранның жағында. Демек, сөзге келіп, қарсыласудан ештеңе ұтпайды. Ал біржақты санкциялардың халықаралық тұрғыда мойындалған заңды күші жоқ", - деп есептейді Саттаров.
Сарапшылардың "АҚШ-тың келесі президенті Джо Байден болса, америкалықтар БКӘЖ-ге қайта оралуы мүмкін" деген ойлары бір жерден шықты. Алайда, Трамп президент болған жылдары Иран төңірегіндегі жағдай өзгерген болатын. Сондықтан "мәмілеге" оралу рәсімі қиынға түседі.
