Ауғанмен көрші елдер шекараға жақын жерде бірқатар бірлескен әскери іс-қимыл жүргізуге мәжбүр, ол "әмірлік проекциясын" алдын алуға бағытталған.
"Талибан" әскери-діни қозғалысы Ауғанстанға ғана емес, бүкіл өңірге қауіп төндіреді. Бұған дейін Талибан шетелдік әскери басқыншылармен (АҚШ және НАТО) күресте әскери қызметкерлер мен полиция қызметкерлерін өлтірген. Қазір басқаша ойлайтын ауғандықтар қозғалыстың жауына айналып отыр. Ал мұндай адам ел ішінде көп. Сондай-ақ "әмірліктегі" өзін-өзі ұстау ережелерін бұзушылар да, аман қалған қарапайым шетелдіктер де бұл тізімге енген. Талибан қоршауына қарамастан, Панджшер шатқалында қарсыласу шайқасы жалғасып жатыр.
Талибанның жаңа үкіметі Ауғанстанның 40 миллион халқының үштен бір бөлігін ғана құрайды. Бұрын үкімет қызметшілері мен әскери қызметшілер үшін салынған қаладағы тұтас шағын аудандардың тұрғындарын көшіру әрекеттері байқалады.
Ешкім мойындамаған Талибан елдің конституциясын қайта қарауға ниетті, олар БҰҰ жанындағы тұрақты өкілін тағайындады. Сондай-ақ әлемдік қауымдастықтан ақша, азық-түлік және басқа да материалдық тауарлар талап етеді. БҰҰ талибандардың өз міндеттемелері мен адам құқығын бұзғанын мәлімдеді.
Жаңа соғыстың басы
Батыстың қаржылық көмегі үшін "тәуелсіз" елдердің үкіметі ел астанасындағы мойынсұну мен "демократиялық" гейлер шеруіне тез үйренуі керек екені белгілі. Бұған Киев пен Тбилиси мысал болады алады.
Кабулда да мұндай жағдай қайталануы мүмкін бе? Бұл – риторикалық сұрақ.
Еуро-доллар ағыны аяқталып, Талибан Ресей, Қытай, Пәкістанмен қарым-қатынасты дамытуға қызығушылық танытып отыр. Сонымен қатар "Талибан" орыстар, британдық және америкалықтардан алған (саяси логика жоқ) "Тәуелсіздік күні" туралы жаңа заң шығарды. Осы Заң арқылы Ауғанстандағы тілі ресми болмай қалған ауған өзбектеріне (шамамен 1,5 миллион адам) "қайта оралды". Өзбекстан Талибанға жақсы көзқараста екенін байқаймыз. Өзбектердің ұлттық мақтанышына "студенттердің" немқұрайлы қарауы Уинстон Черчилльдің Ташкентті "соғыс пен масқара арасындағы" күрделі таңдау туралы идеясын еске түсіреді.
Ал "биліктегі" талибандар диалектикалық түрде жаңа "революционерлердің" нысанасына айналып отыр. ИГ** содырлары жақында елдің үш ірі қаласында және Желалабадта бірқатар жарылыс ұйымдастырды. Бәсекелес жиһадшылардың күресі шексіз болып көрінеді. Ауғанстанда бұл үшін америкалық қару жеткілікті көлемде бар. Террористер 23 ұшақ пен 108 тікұшақты, сегіз тактикалық адам басқармайтын ұшу аппаратын, 175 артиллериялық қаруды, екі мыңға жуық бронды көлікті, жарты миллионнан астам атыс қаруы мен тонна оқ-дәрілерді алды. Жалпы алғанда, бұл арсеналдың болашақ тағдыры қалай болатыны түсінікті.
Елдегі әскери-саяси жағдай өте күрделі. Талибан Ауғанстанда өздеріне идеологиялық тұрғыдан жақын "Аль-Каиданың"*** бар екенін жоққа шығарып отыр. Бұған дейін орталық барлау басқармасының бұрынғы директоры Майкл Морелл бұл террористік ұйымның жетекшісі Айман аз-Завахири Ауғанстанда талибандардың қамқорлығында екенін айтты. Сонымен қатар британдық Daily Mail Нангархар провинциясына Аль-Каиданың бұрынғы көшбасшысының жақын серіктесі – Амин уль-Хактың оралғанын хабарлады.
"Талибан" мен "Аль-Каида" арасындағы тығыз тарихи байланыс Орталық және Оңтүстік Азия халқына, сондай-ақ Америка Құрама Штаттары мен олардың одақтастарына жақсылық әкелмейді.
Шлюздерді жабу
Барлық қиындық пен бақытсыздық кезінде халық Ауғанстаннан қашуға тырысып жатыр. Көптеген ел арасында террористік топтардың шабарманы болуы мүмкін деген оймен ауған мигранттарын қабылдаудан бас тартты. Алайда "Талибан" идеясы онсыз да Орталық Азия және Солтүстік елдерінің жастары арасында таралып жатыр.
Мәселен, Екатеринбургте төрт Тәжікстан азаматы мен бір ресейлік ұсталды. Олар тәлібтердің идеологиясын қабылдаған. Сонымен қатар террористік шабуылға дайындалып, салмағы үш келі жарылғыш зат жасап қойған. Ресей заңына сәйкес, террористік топтың мүшелері ұзақ уақытқа бас бостандығынан айырылады. Бұл жаһандық проблеманың бір бөлігі ғана.
Орталық Азия елдері мен Ресей терроризмнің "проекциясы" мәселесін бірлескен күш-жігермен шешуге, атап айтқанда ауған халқына гуманитарлық көмек көрсетуге және бақылаусыз көші-қонды болдырмауға тырысып жатыр.
Тәжікстан шілдедегідей 100 мыңға жуық ауған босқынды қабылдауға дайын екенін бұл жолы мәлімдемеді. Өзбекстан мигранттарды қабылдамау туралы түбегейлі шешімін өзгертпейді және Ауған ұшқыштарын батысқа жібереді.
Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 16 қыркүйекте ҰҚШҰ-ның Ауған мигранттарын Орталық Азия аумағына жібермеу жөніндегі жалпы ұстанымын қолдайтынын мәлімдеді.
Қырғызстан президенті Садыр Жапаров өңірде қауіпсіздік белдеуін құруды және көші-қон процестерін қатаң бақылауды ұсынды. Түркіменстан 2020 жылы Талибанмен өз аумағына босқындарды жібермеу туралы келіссөздер жүргізді.
Ресей президенті Владимир Путин бұған дейін АҚШ пен Еуропаға виза алу үшін Ауғанстан азаматтарын Орталық Азия елдеріне уақытша орналастыруға да қарсы болған. Мәскеу әлі күнге дейін бақылаушы ұстанымын ұстанады, Талибанмен аймақтық одақтастарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін, үлкен соғыстың алдын алуға тырысып, байланыста отыр.
Алайда Тәжікстанға заманауи қару-жарақ пен әскери техниканың көлемді партиясын жіберді. Бұған дейін Sputnik ҰҚШҰ мен ШЫҰ-да әскери оқу-жаттығуларының өтіп жатқаны туралы хабарлады. Өңір мемлекеттері оқиға қалай өрбісе де дайын отыр.
*Талибан – Ауғанстандағы билікті басып алған террористік топ. Қазақстанда, Ресей Федерациясында және басқа елдерде тыйым салынған.
** "Ислам мемлекеті" (ИГ**) – Қазақстанда, Ресей Федерациясында және басқа елдерде тыйым салынған террористік топ.
***"Аль-Каида" – Қазақстанда тыйым салынған алғашқы халықаралық террористік ұйымдардың бірі.
Оқи отырыңыз:
- Тәлібтер әйелдерге "ерлердің" лауазымында жұмыс істеуге тыйым салды
- Ауған босқындары посткеңестік елдердің барлығына қауіп төндіреді – Климов
- Ауғанстаннан оралған қандастар қайда орналасады - министрлік жауабы