Алайда шекараны бақылауда ұстау тәлібтерге елде экономикалық және энергетикалық блокада ұйымдастыруға мүмкіндік беріп отыр. Бұл Ислам республикасы үшін қырғи-қабақ соғыспен тең ауқымды залал келтіретіні анық. Сәрсенбіде Душанбеде Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы елдерінің қорғаныс министрлері ауған дағдарысын тоқтата алатын әскери-саяси шаралар іздестіріп көрді. Алайда іргелес жатқан елдердің мүдделері әр алуан болуы бұл мәселені тез әрі қарапайым жолмен шешуге кедергі келтіруде.
Соңғы екі айда содырлар өткен 20 жылдағыдан да көп аумақты басып алды. Енді тәлібтер Кандагар, Герат, Кундуз сынды ірі қалаларды нысанаға алды. Кабулдан 15 километр қашықтықта соғыс жүріп жатыр. Сонымен қатар "Талибан"* Ауғанстан шекарасының барлық дерлік периметріне бақылау жүргізіп отыр. Ал бұл жағдай қазіргі үкімет проблемасын жеңілдетпейді.
Тәлібтердің бағаналарды жарып тастауына байланысты бас қалада электр жеткізу желісінің жұмысында ақау пайда болды. Шекара маңындағы кеден бекеттері де тәлібтердің қолында болғандықтан азық-түлік жеткізу қиындауы мүмкін. Ауғанстандағы әскери-гуманитарлық апат Орталық Азия елдеріне де қауіп төндіріп тұр.
Түрікменстан мен Өзбекстан содырлар үшін шекарадан кіру мүмкіндігін шектеді. Тәжікстан мен Қырғызстан бас сауғалаған ауған босқындарын әзірше қабылдап жатыр. БҰҰ мәліметі бойынша Тәжікстандағы ауған босқындарының саны екі есе артып, шілденің басында 3 000 адамға жеткен. Ауғанстандағы азаматтық соғыс салдарынан жүз мыңдаған босқынның қоныс аударуы басталып, халықаралық терроризм Орталық Азияға қарай ығысуы мүмкін.
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы Ауғанстанның солтүстігіндегі жағдайдың ушығуына қатысты алаңдаушылық танытып отыр. 28 шілдеде Душанбеде Үндістан, Қазақстан, Қытай, Қырғызстан, Пәкістан, Ресей, Тәжікстан, Өзбекстан және Беларусьтің (бақылаушы ел) әскери делегацияларының қатысуымен ШЫҰ қорғаныс министрлерінің кеңесі өтті. Онда аталған елдердің мүдделері әр түрлі болып отыр.
Көрші жатқан Ауғанстандағы жағдайға байланысты Тәжікстанның қауіпсіздігіне қатер төнетін болса, Ресейдің 201-ші базасы тәжік еліне әскери өмек көрсетеді. Бұл туралы Душанбеде РФ қорғаныс министрі Сергей Шойгу мәлімдеді.
Ауғанстандағы тұрақсыздық аясында Тәжікстан Республикасының жай-күйі қатты алаңдатып отыр. Ұзындығы 1 344 километр болатын тәжік-ауған шекарасы толыққанды техникалық күзет құралдарымен қамтылмағанын, оңтүстік аумағы шекараны бұзып өтуге қолайлы екенін де ескеру керек. Әрине, бұл аймақты террористердің Орталық Азияға өтуіне айқара ашылған қақпа демесек те, көңіл аударуға тұрарлықтай қауіп бар.
Жалпы Душанбе шекарасын нығайту үшін аянып жатқан жоқ. Бұл ретте Тәжікстанның Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымына мүше екені, көрші елдердің әскери және әскери-техникалық көмегі де маңызды рөл атқарды. Әйтсе де Душанбе ауған жеріндегі жағдайдың ең нашар сценарий бойынша өрбуіне дайындалып жатыр. Сондықтан "Шекара-2021" оқу-жаттығулары форматында әскер дайындығын пысықтап, 1023 броньді техниканы, 3167 арнайы техниканы, 447 артиллериялық қондырғыны, 45 ұшақ пен тікұшақты, 234 әуедегі шабуылға қарсы қорғаныс құралын дайындықта ұстап отыр.
Сонымен қатар Ресей, Өзбекстан мен Тәжікстан әскері 5-10 тамызда Хатлон облысында ықтимал қарсыластың көзін жою бойынша бірлескен операциялар жүргізеді. Тәжік шекарасына жақын Харб-Майдон полигонында 1 500 маман мен 300 әскери техниканы жұмылдыру арқылы Ресей, Өзбекстан мен Тәжікстан әскерінің оқу-жаттығуы басталады.
Көрші елдер мен әріптестер Ауғанстанды тағдырдың тәлкегіне жалғыз қалдырып кетті деуге болмайды. Алайда түрлі бағытты ұстану Ауғанстан Ислам Республикасы үкіметіне тәлібтер және басқа да террористік топтармен күресте ауқымды нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік бермей отыр.
Ауғанстанның ұлттық әуе корпусы тәлібтерге қарсы күресте ресейлік өндірістің Ми-35 тікұшақтарын тиімді қолданып келеді. НАТО бас хатшысы Йенс Столтенберг 27 шілдеде Ауғанстан президенті Ашраф Ганиге қаржыландыру, азаматтық қатысу және ауған қауіпсіздік күштерін даярлау бойынша қолдау көрсетуді жалғастыра беретінін жеткізді. Ақ үй ауған қауіпсіздік күштеріне қолдау көрсету мақсатында 2022 жылы Конгрестен 3,3 миллиард доллар қаражат бөлуді сұрады. Оның ішінде 2 миллиард доллар ауған әскерін жабдықтау және техникалық қызмет көрсетуге жұмсалуы керек.
Қытай мейлінше бейтараптылықты ұстануға тырысып жатыр. Ол тәлібтерді "Әл-Каида"* және басқа да террористік топтармен байланысын үзуге шақырды. Бейжің шетелдік содырлар саны көп Бадахшандағы жағдайға шын алаңдаушылық танытты. Жалпы Бейжің елдің ішкі мәселесіне араласпауға және бейбітшілікті реттеуге атсалысуға уәде етті.
"Талибанға"* және Ауғанстандағы дүрбелеңге қолдау көрсетті деген күдікке ілінген Исламабадтың да тәлібтермен "ойыны" жақсы аяқталмауы ықтимал. The News International басылымы ауған тәлібтері Пәкістан территориясын трансшекаралық шабуылдар, қаражат жинау, жас азаматтарды өз қатарына қосуға үндеу және жараланған содырларды емдеу үшін қолданды деп жазды.
* – Қазақстан Республикасында тыйым салынған террористік ұйым