23 сәуір күні бейнеконференция арқылы Еуразиялық үкіметаралық кеңестің кезектен тыс отырысы өтті. Онда ЕАЭО премьер-министрлері алдағы уақытта ынтымақтасып өмір сүрудің мәселелерін шешті деп жазады колумнист Геворг Мирзаян.
Бұл жай ғана талқылау емес, келісім құжаты негізінде – еуразиялық экономикалық интеграцияның 2025 жылға дейінгі стратегиялық бағыттары туралы келісім еді. Жоба жалпы (тұжырымдамалық) ережелерден және интеграциялық бірлестіктің қызметіне сәйкес 11 жүйелік блокқа топтастырылған шаралар мен тетіктер тізімінен (330 тармақ) тұрады.
Қазіргі уақытта балама байланыстыру мүмкін емес (еуропалық нарықты бағдарлау туралы айту, сыртқы жеткізушілер үшін жабық екенін білетін сарапшылардың сенімсіз күлкісін тудырады) немесе қауіпті (мысалы, мұндай әрекетті Қытайдың Орталық Азиядағы экономикалық белсенділігі мен жергілікті халықтың көзқарасына қарап байқауға болады).
Сондықтан, посткеңестік кеңістіктегі елдердің басым көпшілігінде тек екі ғана нұсқа бар: олар біріккен экономикалық даму мақсатында интеграцияланады немесе көрші елдермен бәсекелестікте іргесін аулақ салу позияциясын ұстанып ұтылады.
Алайда, соңғы кездері қорқынышты ойға негізделген жаңсақ пікірлер өріс ала бастады. Бұл жақында Ресей президенті Владимир Путин айтқан басты мәселе – Кеңес одағы мен Кеңес империясының қайта жандануынан қорқу.
Осылайша, кейбір көршілердің интеграция туралы түсінігі анық болмай шығады. Мәселен, Минск ресми деңгейде интеграцияны терең жақтайды және әріптестерін бұл процеске кедергі келтіргені үшін сынайды.
Беларуссияның премьер-министрі Сергей Румас 23 сәуірде талқыланатын құжаттың мазмұнына наразылық білдіріп: "Тараптардың көптеген шынайы әрі өршіл ұсыныстарын жекелеген сарапшылар жоққа шығарды, тіпті жоғары деңгейде талқылауға да келмеді", – деп наразылық білдірді.
Сонымен бірге Беларуссия президенті Александр Лукашенко айтқан "егемендікті бермейтін интеграция" формуласы бар.
Дегенмен, белгілі бір кезеңде интеграциялық процестер ұлттық деңгейдегі ұжымдық шешім қабылдау үшін егемендіктің бір бөлігін берусіз мүмкін емес екенін атап өткен жөн.
Дағдарысқа рахмет
Бәлкім, мұндай түсініспеушілік пен көзқарастардағы айырмашылық жалғасуы мүмкін еді – бірақ коронавирус дағдарыс басталды. Бұл проблемаларды ғана емес, сонымен қатар жаңа мүмкіндіктерді де тудырды.
Біріншіден, ол интеграцияның жеткіліксіз тереңдігін айқын көрсетті (интеграциялық бірлестікке қатысушылар бір-бірін құқықтық-экономикалық тұрғыдан ғана емес, сонымен бірге психологиялық тұрғыдан да "өзіміз" деп санайтындықтан).
Бұл ЕАЭО-ға мүше мемлекеттер мұқият зерттеп, оның қайталануына жол бермеуі тиіс сабақ болды. Нақты интеграциясыз, оның қажеттілігін және онымен күресу ниетін түсінбесек, біз алдағы дағдарыстар кезінде жүйкемізді, ақшамыз бен уақытымызды жоғалтамыз. Сондай-ақ, белгілі бір жағдайларда қол жеткізілген интеграциялық процестердегі жетістіктерді ("коронавирус кезінде шекараны жауып тастаған мұндай одақтас неге керек" деген сарындағы әңгімелерді) еске түсірейік.
Қазіргі кезде негізгі әңгіме ауаны біз жекелеген қатысушы елдердің ұлттық мүдделерін тізеден төмен түсіріп, қарқынды түрде интеграциялану турасында өрбуде. Путиннің тағы да дұрыс атап өткеніндей, қол жеткізілген шешімдер ымыраға келеді, демек біреулер қандай да бір жолмен біреуден төмен болады және бір қарағанда идеалды жағдай жоқ.
Шындығында, бұл жай ғана ымыраға қол жеткізуге мүмкіндік беретін қатынастар жүйесі. Дәл осы жүйені біз қарқынды түрде құруымыз керек – интеграцияның жалпы тәсілдерін әзірлеу, егемендікті және шешім қабылдау принциптерін келісу. Содан кейін ымыраны іздеу интеграцияның түбегейлі тоқтатушысы емес, уақыт ісіне айналады.
Солай десек те, үкімет басшыларының кездесуінен кейін шешілмеген мәселелер қалды. Премьер-министрлер автомобильдік тасымалды ырықтандыру, экономикалық дамуға атаулы көмек тетіктері және денсаулық сақтау саласындағы ынтымақтастық туралы келісімге келді. Алайда, олар газ тақырыбында ортақ пікір таба алмады.
Атап айтқанда, ЕАЭО біртұтас газ нарығы аясында газды тасымалдау тарифтерін анықтау туралы шешім қабылдау болатын. Дегенмен, ешбір жанжалсыз бұл мәселе 19 мамырда саммитке жиналатын мемлекет басшыларының назарына ұсынылады.