Қазақстан мен Ресей іскерлік ынтымақтастық үлгісіне көшіп жатыр
© Photo : Пресс-служба президента Казахстана
Жазылу
Путиннің Қазақстанға сапары екіжақты әріптестіктің болашағына қалай әсер етеді
АСТАНА, 28 қараша – Sputnik. Сәрсенбі күні Ресей президенті Владимир Путин мемлекеттік сапармен Астанаға келді. Кездесудің қорытындысы бойынша мемлекет басшыларының қатысуымен 19 құжатқа, оның ішінде екіжақты ынтымақтастықтың негізгі бағыттарын қамтитын стратегиялық келісімдерге қол қойылды.
Сарапшылар бұл сапар Қазақстан мен Ресей қарым-қатынасындағы өзара іс-қимылдың жаңа бағыттарын белгілейтін маңызды оқиға болғанына сенімді. Олар қолданыстағы келісімдердің жалғасы саналатын жаңа келісімдердің астарында не жатқанын түсіндірді.
Стратегиялық серіктестік
"Мен сапарға толық көңілі толатынын айтқан Владимир Путиннің пікірімен толықтай қосыламын. "Дипломатия тілінде" бұл даулы немесе шешілмеген мәселенің жоқтығын білдіреді. Мен сонымен қатар Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ресейдің Қазақстан үшін стратегиялық серіктес және сенімді одақтас екенін айтқан бағасына да қосыламын", - деп түсіндіреді белгілі қазақстандық энергетик Петр Своик.
Сарапшының айтуынша, қол қойылған келісімдер мұны растайды. Құжаттар негізгі салаларды қамтиды: электр энергетикасы, газ өнеркәсібі, темір жол және автомобиль жолдары, сондай-ақ химия және машина жасау өнеркәсібінің негізгі кәсіпорындары.
Энергетика: атомнан газға дейін
Бұл ретте Петр Своик Владимир Путиннің Қазақстанға сапары барысында қол қойылған барлық құжат бұрыннан бар келісімдердің жалғасы, бірақ серпінді бағыттар жоқ екенін айтты. Егер бар болса да, олар "құпия".
"Бірлескен мәлімдемеде бейбіт атом энергетикасы саласындағы ынтымақтастық туралы айтылғанымен, Балқаш атом электр станциясы туралы нақты айтылмаған. Атом электр станциясын салу көптен бері айтылып келе жатқаны анық. Путиннің сапарын және оған дейін Ресей сыртқы істер министрі Сергей Лавров пен "Росатом" басшысы Алексей Лихачевтің Қазақстанға сапарын ескерсек, тендердің барлық шарты барынша егжей-тегжейлі қарастырылғаны анық", - дейді Петр Своик.
Қазақстандық энергетиктің айтуынша, атом электр станциясын салу үшін толыққанды консорциумды тек ресейлік тарап ұсына алады.
Сарапшы Қазақстанның солтүстік және шығыс өңірлерін газдандыру назар аударатын тағы бір маңызды жайт екенін айтты.
"Тағы бір қызықты мәселе ¬ Қазақстанның солтүстік және шығыс аймақтарын газдандырудың маңыздылығы туралы болып отыр. Бұл тек бізге қатысты сияқты, бірақ бұл Қазақстанға ғана емес, Қазақстан арқылы Қытайға транзитпен жеткізілетін ресейлік газ. Бұл жоба барлығына тиімді: бізге де, Ресейге де, Қытайға да, бірақ алдымен барлық мәселені, соның ішінде Қытаймен де талқылап алу керек", - дейді Своик.
Инфрақұрылым: жолдар және логистика
Сарапшының айтуынша келешегі зор жобаның тағы бірі Қазақстанды Моңғолиямен байланыстыратын тас жолдың құрылысы болмақ. Бағдардың бір бөлігі Алтай арқылы өтіп, жол Қазақстан мен Моңғолия үшін ғана емес, Ресей үшін де маңызды бағытқа айналады.
"Қазақстан мен Моңғолияға бұл жол қажет, бірақ сонымен бірге ол ресейлік жол болады, бұл қызықты инфрақұрылымдық жоба", - дейді Своик.
Сондай-ақ Владимир Путиннің сапары барысында Қазақстан мен Ресей темір жолдары арасында бірыңғай логистикалық оператордың құрылатыны айтылды.
"30 жыл бұрын егеменді бөліктерге бөлінген, бірақ әлі де байланысып жатқан бұрынғы одақтық инфрақұрылым қазір белсенді түрде қалпына келтірілуде, жаңартылуда және шын мәнінде одақсыз одақтық, мемлекеттер арасындағы жол торабына айналып жатыр", - деді Петр Своик.
Қазақстандық экономист бұл жерде Ресей, Қазақстан, Орталық Азия мен Қытайды байланыстыратын "Солтүстік-Оңтүстік" бағыты маңызды деп есептейді.
Еуразиялық экономикалық одақ және жаңа шынайылық
Оның пікірінше, болашақ Балқаш атом электр станциясы Қазақстанның солтүстік энергетикалық аймағын қазіргі уақытта арасында байланыс жеткіліксіз оңтүстікпен ғана байланыстырып қоймайды. Ол сондай-ақ Ресейдің энергетикалық саласының – Оңтүстік Оралдың, Батыс Сібірдің және Алтайдың – Орталық Азияның оңтүстік энергетикалық сақинасымен интеграциясын күшейте алады. Бұл сақина Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан, сондай-ақ Өзбекстан арқылы осы жүйеге кіріктірілген Тәжікстанды қамтиды.
"Электр, газ, теміржол көлігі және автомобиль көлігінің ортақ инфрақұрылымы – бұл ортақ диспетчерлік тәртіп пен диспетчерлік иерархия. Екіншіден, бұл жалпы даму саясаты, үшіншіден, жалпы инвестициялық саясат", – деді Петр Своик.
Президенттердің қорытынды мәлімдемесі ЕАЭО-ны одан әрі дамытудың маңыздылығын растады, деп санайды сарапшы.
"Ол құрылған кезде Ресей, Қазақстан және бұрынғы Кеңес Одағының басқа республикалары арасындағы "қалдық" сауда қатынастарын ғана тіркеді. Содан бері экономикалық одақ негізінен тек сауда форматында болды. Қазір инфрақұрылымдық формат, одан кейін инвестициялық формат келеді, бұл түбегейлі басқа формат", - деді экономист.
Петр Своик мемлекет басшыларының бірлескен мәлімдемесінде Еуразиялық экономикалық одақпен нақты не болатыны айтылмағанын, бірақ таяу жылдары ол 2027 жылға қарай электр энергиясы, мұнай, газ және мұнай өнімдері бойынша ортақ нарықтарды құру туралы келісілген шешімге сәйкес реформаланатыны анық екенін айтты.
Интеграциядағы теңдік
Инфрақұрылымдық интеграция қазірдің өзінде қарқынды жүріп жатыр, оң өзгерістерге қарамастан, Қазақстанға бұл процестердегі рөлін күшейту қажет, дейді Своик.
"Мен азамат, маман және патриот ретінде бұл өзара әрекеттестіктің жүзеге асырылып жатқанына мүлдем көңілім толмайды. Егер Көкшетау, Өскемен, Семей қалаларында жылу электр станцияларының құрылысы ресейлік жоба, инвестиция, құрал-жабдықтар есебінен жүргізілетін болса, бұл тең құқылы ынтымақтастық емес. Ресейден Өзбекстанға тасымалданатын газдың да мәселесі осындай: егер біз бұл газды ішкі бағамен емес, экспорттық бағамен сатып алсақ, бұл біз үшін тиімді формат емес", - деді ол.
Своик инфрақұрылымдық жобаларды дамытумен қатар Қазақстанда жаңа машина жасау өндірістерін салу маңызды деп санайды. Сарапшының пікірінше, энергетика, машина жасау, білім және ғылым салаларында өз құзыреттілігін қалыптастыруға ерекше назар аудару керек. Ол республикада қазірдің өзінде барлық қажетті алғышарт бар екеніне сенімді. Мәселен, энергетика саласында Қазақстанның мықты базасы бар: Алматыда Ядролық физика институты, Курчатовта Ұлттық ядролық орталық жұмыс істейді, Өскеменде атом энергетикасына арналған отын жинақтары шығарылады. Своик машина жасау саласындағы жетістіктерге де тоқталды. Қостанайда жеңіл автомобильдер мен жүк көліктері өнеркәсібін дамытуға негіз болатын қозғалтқыштар мен шассилерге, оның ішінде шинаға арналған бөлшектер шығарылады. Қазақстанда қазірдің өзінде ауыл шаруашылығы машиналары, тракторлар мен комбайндар шығарылады. Осының барлығын дамытып қана қоймай, халықаралық жобаларға тереңірек енгізу қажет.
"Мұның бәрі бар, оларды жалпы интеграцияға біріктіріп, қосу, қосу және тағы қосу керек. Қайталап айтамын, біз саяси және экономикалық тұрғыда осы барлық инфрақұрылымға өзіміздің құзыреттілігімізбен толыққанды қатысушы болуды мақсат етуіміз керек. Біз инфрақұрылымдық интеграцияның шеткі бөлігі емес, оның құрамдас бөлігі болуымыз керек", - дейді Своик.
Сарапшы мұның уақытша құбылыс екеніне сенімді, серіктес елдер ерте ме, кеш пе, тереңірек интеграциялау қажеттілігіне келеді.
Қазақстан мүмкіндікті жіберіп алмауы керек
Қазақстанның энергетика министрлігі Қоғамдық кеңесінің мүшесі, "Байділдинов. Мұнай" телеграм каналының негізін қалаушы Олжас Байділдинов Ресей президентінің Қазақстанға сапарынан сарапшылар қауымдастығы екі негізгі салада: газ транзиті және Қазақстанның солтүстік-шығысын газдандыру және атом электр станциясын салу мәселесінде белгілі бір үміт күтті деп санайды.
"Референдумға дейін атом электр станциясына қатысты құжаттарға қол қою үшін референдум нәтижелері Владимир Путиннің сапарына дайындалып жатыр деген көптеген теория болды. Бірақ президенттер жариялаған материалдарда көргеніміздей, атом туралы іс жүзінде ештеңе айтылмаған. Владимир Путин "Росатом" компаниясының қатысуымен ірі жобаларды қарастыруға дайын екенін айтты, Қазақстан атом жайында ештеңе айтпады, бірлескен мәлімдемеде бейбіт атомды пайдалану келешегін зерттеу туралы біршама жалпылама сөздер бар", - деді Олжас Байділдинов.
Қазақстанның үлкен кадрлық әлеуеті бар. Қазақстандықтар Ресейдің жетекші жоғары оқу орындарында білім алып, халықаралық "Росатом" жобаларында, соның ішінде Түркиядағы атом электр станциясының құрылысында жұмыс істейді. Сарапшының айтуынша, егер атом өнеркәсібі үшін 10 мың қазақстандық маманды даярлайтынын жариялағанда, бұл үлкен белгі болар еді, бірақ олай болмады.
Ол екі маңызды мәселеге – мұнай-газ және энергетикаға назар аударғанын, бірақ олардың ешқайсысында да ілгерілеушілік көрмегенін айтады.
"Жаңа санкцияларды, рубльдің құлдырауын, оның ішінде "Газпромбанк" арқылы төлемдерге қатысты проблемаларды ескере отырып, Қазақстанның қазір "Росатоммен" ынтымақтастық туралы шешім қабылдауы екіталай. Бұл өкінішті, өйткені біз уақытты жоғалтып, келіссөздердегі ұстанымды нашарлатып жатырмыз, ал бұл арада электр қуатының тапшылығы мен Ресейден келетін импорт өсуде", - дейді сарапшы.
Олжас Байділдинов Ресей газын Қазақстан аумағы арқылы Өзбекстанға импорттау жобасын да маңызды деп санайды. Қазақстанда табиғи газ жетіспейді, өткен қыста Қытайға экспорттау тоқтатылды. Ал Ресейде "Солтүстік ағынның" зақымдалуына және Еуропадағы сұраныстың төмендеуіне байланысты газдың белгілі бір артық көлемі бар, оны Қытайға жіберуге болады, өйткені Қазақстан мен Өзбекстан ірі тұтынушылар емес. Бұл жоба аясында Қазақстан транзиттен ақша тауып, еліміздің солтүстігі мен шығысын газбен қамтамасыз ете алар еді, деп есептейді сарапшы.
"Бұл мәселеде тізгінді қолға алу керек. Егер Қазақстан осы газ құбырын өзімен тұйықтаса, біз Ресей газының транзитінен кіріс аламыз, Қазақстанның солтүстігі мен шығысын газдандыру мәселесін де шеше аламыз. Меморандумдарға қол қоюмен емес, жолды тазарту үшін бульдозерлерді жіберіп, жобалау жұмыстарымен айналысып, барлық тарапты – Ресей, Қытайды осы газ құбырын Қазақстан аумағынан өткізуге көндіру керек. Бұл Қазақстан үшін өте маңызды жоба және мұндай мүмкіндік өмірде бір рет болуы мүмкін", - дейді Олжас Байділдинов.
Қазақстан Ресей Федерациясымен мұнай-газ және энергетика салаларында үлкен өзара әрекеттестікте, Қазақстан дизель отыны, авиакеросин және электр энергиясын импорттайды, ал бұл импорт алдағы жылдары өсе береді.
Қорытындылай келе, Байділдинов бұл сапарда газ және атом энергетикасы бойынша маңызды және нақты мәлімдемелер болуы мүмкін еді деп санайды, бірақ бұл бағыттар бойынша нақты шешімдер болған жоқ. Оның пікірінше, "Газпром" мен қазақстандық компанияның бірлескен кәсіпорнын құру туралы мәлімдемелері немесе табиғи газ көлемін жариялау нақты қадамдар болуы мүмкін еді.
"Өкінішке қарай, бұл екі тақырып ашылмай қалды. Қазақстан уақытты босқа өткізіп жатқаны өкінішті. Менің ойымша, сұрақтар негізінен Қазақстан тарапына арналған, өйткені Ресей алға қарай дамуға дайын екенін бірнеше рет мәлімдеді", - деп түйіндеді Олжас Байділдинов.
