НҰР-СҰЛТАН, 26 қыркүйек – Sputnik. Таяуда 20 отбасы Ираннан атажұртына оралды. Қазір қандастар Солтүстік Қазақстандағы үш елді мекенде тұрады. Баспана, мектеп, жұмыс жайы шешілді. Sputnik Қазақстан тілшісі тарихи Отанына жеткен этникалық қазақтармен әңгімелесіп, бүгінгі жай-күйі мен парсы еліндегі қандастардың тұрмысына қанықты.
Қуаныш пен қорқыныш
Ираннан атамекенге ат басын бұрған көшті 52 жастағы Хадиша Адай бастап келген. Екі ай бұрын ол Қазақстанға келіп, өңірлерді аралап, халықтың тыныс-тіршілігімен танысып қайтыпты. Иранға барғаннан кейін қандастармен көрген-білгенін бөліседі. Осылайша жиырма отбасының атажұртпен қауышуына түрткі болған.
"Әр қазақ әлемнің қай түкпірінде жүрмесін, ата-бабасының кіндік қаны тамған топыраққа оралуды армандайды. Біздің де ең басты арман-тілегіміз осы еді. Шынын айтсам, ел-жұртымды ауыстырып, өз туған еліме келгенде өте қуанышты едім. Бірақ, қазір қуанышпен қатар қорқыныш та бар. Болашағым қалай болар екен, мені қалай қабылдар екен, артымнан ілескен адамдардың одан арғы жағдайы не болады, сіңісіп кетер ме екен, өз балаларымның келешегі қандай болар екен деп уайымдаймын", - деді әңгімесін бастаған Хадиша Адай.
Хадиша Адайдың жұбайы – өзге ұлттың өкілі. Айтуынша, жолдасы Иранда қалған, ал өзі екі баласымен Отанына біржолата қоныс аударуға бел буған.
"Мен жас кезімде парсы жігітіне тұрмысқа шықтым. Одан бір ұл, бір қыз сүйдім. Бірақ, кейін өзім қазақтың келіні болмасам да, балаларымды қазақ қыламын деп шештім. Олардың қазақы ортада тәрбиеленгенін, болашағын Қазақстанмен байланыстырғанын қаладым. Оларды Қазақстанға әкелуді армандадым. Аллаға шүкір, арманым орындалды", - дейді қандас.
Қазір Хадиша Адай балаларымен Есіл ауданындағы Петровка ауылында тұрады. Иранда ұшақ жөндейтін инженер мамандығына оқыған 21 жастағы ұлы Петропавл университетіне ауысқан. Сабаққа онлайн қатысады. Ал 15 жастағы қызы мектепке барып жүр. Екеуі де Иранда тұрғанда қазақ тілі мен орыс тілін онлайн оқып, меңгеріп алған.
Үкіметтің жұмысына кірмеймін
Хадиша Адай Иранда парсы тілі мен әдебиетінен университетте жиырма бес жыл сабақ берген. Кейін өз еркімен зейнетке шыққан. Үйде бос отырмай, кәсіптің көзін табады. Табиғи маталардан ерекше дизайнмен плащ тігіп сатады. Ісі өрге домалап, екі дүкен ашады. Алаша мен табиғи теріні қосып, сырт киімдерге келістіріп, сөмке тігуге кіріседі. Алайда былтыр пандемия басталып, дүкендерін жабуға мәжбүр болған. Тауарларын онлайн сатуға көшкен.
Посмотреть эту публикацию в Instagram
"Бір күні ойыма тағы бір идея сап ете түсті. Қойдың жүнінен кілем тоқып, оны қазақтың ою-өрнегімен нақыштап безендіру. Солтүстіктегі ауылды таңдаған себебім де осы. Біріншіден, Қызылжардың әсем табиғаты баураса, екіншіден, ата-бабамыздан мұраға жеткен қолөнерді қайта дамыту", - деді ол.
Айтуынша, үкімет елге оралған қандасқа жұмыс ұсынған. Бірақ Хадиша Адай өз кәсібін ашуды құп көріпті.
"Үкіметтің жұмысына кіремін деген ой болған жоқ. Мен өзім кілеммен айналысамын деп шештім", - деді алдағы жоспарын бөліскен әйел.
Отанға келіп, отын жардым
"Ауыл ішінде Қазақстан бәрін елге шақырып жатыр екен деген әңгіме тарады. Рас-өтірігін білу үшін көшті ұйымдастыратын адамдардың телефонын сұрастырдым. Қоңырау шалсам, Хадиша Адай деген апай екен. Ол кісімен сапар жайлы ұзақ сөйлестік, ақылдастық. Үйге келіп, жолдасыммен де кеңестім. "Балаларды туған жерге апарайық, өз топырағында, өз қандастарының ортасында жүрсін, тілін жоғалтпасын" дедім. Жарым да қарсылық танытпады. Сөйтіп, әрі-бері ойланып, ақыры көшуге бел будық", - деп еске алды Ираннан әйелі және төрт баласымен атажұртқа оралған 35 жастағы Нәжіп Қазақ.
Нәжіп отбасымен Қазақстанға осыдан бес-алты жыл бұрын қыдырып келген. Айтуынша, Ақтауда туыстары тұрады. Парсы елінде туып-өссе де, тарихи отанға оралуды бұрыннан ойлап жүрген. Биыл сәті түсіп, қандастар туған топыраққа аяқ басты.
"Ұшақ әуежайға қонғанда, жүрегімді қуаныш кернеді. Атажұртыма шынымен оралғаныма сене алмадым. Шыны керек, екі көзім жасқа толды", - дейді Нәжіптің әйелі Махтаб Шадкам.
Бұл отбасын әкімдік Есіл ауданының Николаевка ауылына жіберді. Қандастар ақшалай көмек пен жұмысқа құжат тапсырып қойған.
"Үш бөлмелі үй берді. Ваннасы, дәретханасы ішінде. Ауыл адамдары бізді жылы шыраймен қарсы алды, халқы маған қатты ұнады. Бауырым деп сыйлап жатыр. Ауылда бидай егіледі, мал бағады. Өте жайлы жер екен", - дейді Нәжіп Қазақ.
Қыста қар көрмейтін Иран қазақтары күздің қара суығынан пеш жағып жылынып отыр.
"Иранда қыста жаңбыр жауып, аздап жел соғады. Жылдың қалған мезгілінде күн ашық. Мына жақта адамдар белге дейін қар келеді дейді. Соны естіп, шошып кеттім. Өз ақшама отын сатып алдым. Енді оны жару керек. Бүгінге дейін отын жарып көрмеп едім. Отанға келіп, отын жарып жатырмыз", - деп күлді Нәжіп.
Егін ектім, нан пісірдім, мал бақтым
Нәжіп Қазақ Иранда Горган қаласынан 35 шақырымдағы Бендер-Түрікменде тұрған. Айтуынша, этникалық қазақтардың дені сол елді мекенде шоғырланған.
"Иранда менің екі-үш жұмысым болды. Нан пісіретін наубайханам бар еді. Қол астымда төрт бала істейтін. Оны ініме тапсырып кеттім. Сосын бидай, арпа егетінбіз. Ағаммен бірге он жылдай мал да бақтық. 400-500 қой ұстадық. Бірақ кейінгі жылдары Иранда жем-шөп қымбаттап, қой басын азайттық. Біразын сатып жібердік", - дейді ол.
Оқи отырыңыз: "Ауғанстанда көп қазақ қалды": атажұртқа оралған қандастар нені түсінгенін айтты - видео
Нәжіп Қазақ енді солтүстіктің шөбі шүйгін, құнарлы жайылымында мал ұстап, егін еккісі келеді.
Айтуынша, Бендер-Түрікменде әкесі көзі тірісінде тұрғызған мешіт бар. Бүкіл қазақ сол мешітке баратын көрінеді.
"Бәрін тастап, Қазақстанға көшуге бел байлағанда, ештеңеден қорыққан жоқпын. Өйткені ол жақта қазақ мектебі жоқ. Барлық қазақ баласы парсы тілінде оқиды. Бірақ сонда да ана тілімізді жоғалтпадық. Өзге ұлттан қыз алып, қыз бермейміз. Беташар, келін түсіру, Наурыз мейрамы – ата-бабамыздан қалған салт-дәстүрлер сақталған", - деп атап өтті қандасымыз.
Ирандағы қазақ жастарының проблемасы
Хадиша Адайдың айтуынша, Иранда тек қазақ жастары ғана емес, бүкіл ұлт өкілдері жұмыс таба алмай қиналып жүр. Оған коронавирус індеті де себеп.
"Иранда көп фабрика тоқтап, тауарлар шетелге шықпай қалды. Ел экономикасы біраз қысым көрді. Оқыған мамандар жұмыссыз жүр. Тағы бір қиыншылық, өкінішке қарай, Иран қазақтарының арасында жас жігіттер мен балалар есірткіге құмар болып жатыр. Ана тіліміз жойылудың аз-ақ алдында. Қазір 10-15 жастағы балалар қазақ тілінде таза сөйлей алмайды", - деп қапаланды этникалық қазақ.
Ал Нәжіп Қазақ Ирандағы қазақ жастарының жат ағымның жетегіне еріп кетуіне алаңдады.
"Жастардың жоғары оқу орындарында тегін оқуға мүмкіндігі жоқ. Содан екі қолға бір күрек таба алмай, теріс жолға түсіп кетеді. Бүкіл жерде сақалдылар бар. Олар жас балалардың ойы мен ұстанымын өзгертіп, өз қатарына қосады. Сөйтіп көп кісі қор болып жүр", - дейді ол.
Әйелдер еркін жүреді
Хадиша Адай Иранда ерлер мен әйелдердің құқықтары тең екенін атап өтті. Нәзік жандар хиджаб киіп, оранып жүретіні болмаса, еш қысым көрмейді.
Оқи отырыңыз: "Тамақ алуға ақшамыз болмады": Сириядан оралған қыздың әңгімесі – видео
"Мақтағаным емес, Иран тарихы терең, дамыған мемлекет. Қандай жұмыс істеймін десе де, әр әйелдің өз еркі. Әйелдер мен еркектердің ешқандай айырмашылығы жоқ. Қысым көрген жоқпыз, емін-еркін жүрдік. Тек хиджаб мәселесі бар. Енді әр үкіметтің өз заңы бар ғой. Оны қабылдауымыз керек. Өкініштісі, Иранда қазақ мектебі жоқ, мәдени жағынан жиналысқа рұқсат бермейді. Бірақ ата-бабамыздан қалған салт-дәстүрді сақтауға тырыстық. Үйде ата-анамыз тек қазақ тілінде сөйлеуге рұқсат беретін, парсы тілінде сөйлеттірмейтін", - деді ол.
Көктемде тағы 50 отбасы келеді
Нәжіп Қазақтың айтуынша, Қазақстанға көшкелі бері телефонына тыным жоқ. Ирандағы ағайын, жора-жолдастар хабарласып, қандастардың жай-күйін сұрастырып жатыр. Баспана берсе, атажұртқа қоныс аударатын ойлары бар.
Хадиша Адай Ираннан наурыз айында тағы елу отбасы көшіп келуді жоспарлап отырғанын жеткізді.
