Америка Құрама Штаттары өзінің технологиялық мүмкіндіктерін асыра бағалаған секілді. Сол себепті 2021 жылдың қаңтарында "құны шамамен 1,6 триллион доллардан асатын әлем тарихындағы ең ірі қару-жарақ бағдарламасы модификацияланған F-35 "бесінші буын" жойғыштарының ақауларына байланысты тұралап қалды.
2011 жылдан бастап F-35-тің әртүрлі модификациялары шығарылды да, жойғыш аппарат 2014 жылы ресми түрде қарулануға қабылданды. Бүгінгі күні жоспарланған 3 200 жойғыштың 600-ден астамы құрастырылды. Бірақ Пентагонның F-35 сериялы өндірісі туралы ресми шешімі – бұл күрделі мәселелерді шешуге арналған жойғыштың жауынгерлік дайындығының кепілі, шетелдік тапсырыс берушілер мен америкалық салық төлеушілер үшін "сапа белгісі", сондай-ақ өндіріс тиімділігі мен сатудан кейінгі техникалық қызмет көрсетуді растау болып табылады. АҚШ қорғаныс министрлігінің шешімі мұнда жоқ.
F-35-тің болашағы бұлыңғыр, Пентагон оң шешімін бірнеше жыл қатарынан кейінге қалдырып келеді. Жаңа сайланған президент Джо Байденнің әкімшілігі тағайындаған жаңа мамандар тобы тәуелсіз техникалық сараптама жүргізуге және F-35 сериялы өндірісі туралы шешім қабылдауға әлі бірнеше ай жұмсайды. Айта кету керек, бұл қаруды пайдаланудан шығару 2070 жылға жоспарланған. Фантастикалық жоспар. Тәжірибеде қолдану мамандардың көңілінен шықпай отыр. F-35 Lightning II көп параметрі бойынша бесінші буын аппараты деуге сәйкес келмейді: дыбысқа дейінгі крейсерлік жылдамдық, радарларда көріну дәрежесі, апаттың жоғары деңгейі. Ядролық қаруды тасымалдаушы ұшақты сертификаттау 2023 жылдың қаңтарына жоспарланған. Бірақ, F-35 жойғышының бұған дейінгі барлық сәтсіздіктерінен кейін бұл мерзімді де кейінге шегеруі мүмкін.
F-35 Lightning II ұшағын пайдалану шығындары төртінші буын жойғыштарымен салыстырғанда әлдеқайда жоғары. Бұл мемлекеттік шенеуніктерді "көзге түспейтін қаруды"»көптеп сатып алу қажеттілігінің барына күмәндануға мәжбүрлеп отыр. Алайда F-35 бағдарламасына салынған инвестицияның ауқымдылығы соншалық, оны тоқтату мүмкін емес.
F-35 өндіріс бағдарламасына жауапты ресми тұлғалар төрт жылдан бері жойғыштың жауынгерлік сынақтарға дайын болатын күнін дәл анықтай алмай отыр. Тіпті "Молния" қарулануының күрделі жүйесін тексеруге арналған симуляциялық орталық та дайын емес. Қосалқы бөлшектердің жетіспеушілігі салдарынан 2020 жылы мердігер өндірісті баяулатқан. Бұған дейін АҚШ Қорғаныс министрлігі екі жүз бірлік "бесінші буын" машиналарынан табылған технологиялық ақауларға (корпустың тат басуынан бастап бағдарламалық жасақтамаға дейін) жаңа F-35 ұшақтарын қабылдаудан бірнеше рет бас тартқан. Пентагон өз баяндамасында F-35-тің қызмет ету мерзімі "2 100 ұшу сағатын құрауы мүмкін" деп атап көрсетті. Бастапқыда бұл жойғыш машина 8 000 ұшу сағаты (қызмет ету мерзімі қырық жылға дейін) есебімен құрастырылған болатын.
Осындай кемшіліктер жиынтығы бар әртүрлі модификациядағы ондаған F-35 жойғыштары шетелдік серіктестерге сатылып, оны сегіз елдің қарулы күштері (соның ішінде АҚШ) пайдаланып жатыр. Ұлыбритания, Греция, Дания, Израиль, Біріккен Араб Әмірліктері, Катар және Жапонияның әуе күштері өздеріне тиесілі "көзге түспейтін" машинаны әлі де күтуде. Мысалы, бір ғана Израиль әскери-әуе күштері 50 бірлік F-35 жойғышына тапсырыс беріп, тағы да жиырма шақтысын сатып алғысы келеді. "Молнияны" басқаруды 1200-ден астам ұшқыш үйренсе, F-35-ке қызмет көрсетуді 10 000 техник оқып шықты. Бұл үшін Lockheed Martin фирмасы F-35A модификациясы үшін бағаны бастапқы 250 миллионнан 80 миллион долларға дейін төмендетуге тура келді. Америкалық маркетинг АҚШ-тағы технология деңгейінен айтарлықтай асып түседі. Сондықтан, "қанатты арман" немесе "Молнияға" жақсы ұшудың қажеті жоқ. Сәтті сатылса болғаны...
F-35 Lightning II машинасының ақаулар топтамасы аппараттың алдағы жылдарда тағдыры ауыр болады деп болжауға мүмкіндік береді. Егер америкалық су жаңа жойғыш технологиялық тұрғыдан бейбіт өмір жағдайында осалдық танытса, соғыс кезінде, мысалы, ресейлік бесінші буындағы Су-57 жойғышымен, С-400 зениттік-зымыран кешенімен немесе радиоэлектронды күрес құралдарымен бетпе-бет келу ол үшін жақсы аяқталмайтыны анық. F-35 Lightning II ащы шындыққа бейімделуі керек.
Еске салсақ, бұған дейін америкалық F-22 Raptor бесінші буын жойғышын жасау сәтсіз деп танылған болатын. Радио сигналдарды тұншықтыратын жабынның сенімсіздігі, F-22 аппаратының метрлік радарларда көзге түсуі, 750 км дейінгі әрекет ету радиусы, сериялық машинаның өте қымбат бағасы (350 миллион доллар) 2009 жылы жоспардың 25% көрсеткіште бағдарламаны тоқтатуға алып келді. Бұл уақыт ішінде бар-жоғы 187 жойғыш шығарылды. F-22 бағдарламасының "қысқа ғұмыры" қымбат техникалық қызмет көрсетуге де тосқауыл болды. АҚШ Үкіметінің есеп палатасының (GAO) 2020 жылдың 29 қарашасындағы мәліметі бойынша, АҚШ әскери-әуе күштеріндегі F-22 Raptor бесінші буынға жататын негізгі жойғыш ұшағы пайдалану дайындығы жағынан өте нашар ұшақ болып қала берді. Егер, бейбіт уақытта бұл машиналар паркінің жартысына жуығы жұмыс істеп тұрса, соғыс кезінде не болмақ?
F-35 Lightning II жаңа жойғышына қатысты жағдай да дәл осылай қайталанып жатыр. АҚШ үкіметінің есеп палатасы бұған дейін F-35-ке техникалық қызмет көрсету нашар екенін және Пентагонның F-35 аппаратын жөндеу мүмкіндіктері кесте бойынша алты жылға кешігіп келе жатқанын атап өткен. Қорғаныс министрінің орынбасары Эллен Лордтың айтуынша, әскери күш F-35 жойғышын күтіп-баптауға арналған шығындарды көтере алмайды: "Қарулы күштер саласындағы жап-жаңа әрі күрделі жойғышты баптау алдағы жылдардағы басты проблемаға айналады ... және ол әскери дайындыққа кедергі бола беруі де ықтимал".
