НҰР-СҰЛТАН, 24 шілде – Sputnik. Reuters агенттігінің хабарлауынша, осы аптада Израиль үкіметі Еуропалық Одақпен EastMed теңіз газ құбырын салу туралы келісімді мақұлдады, деп жазады РИА Новости.
Көптеген ресейлік басылымдар арасында жылдар бойы Ресейдің кезекті жеңілісі ретінде сипаттайтын бірнеше паразиттелген басылымдар пайда болды. Олардың негізгі лейтмотиві – "Ескі әлем" ресейлік газ құбырына балама тапты. Дегенмен, олардың мақсатты аудиториясының қуанышы бірнеше себепке байланысты қысқа болуы мүмкін.
Вашингтонға жағымды кейіпте көрінгісі келетін Еуропалық комиссия жалған пікірді дәлелдеу ғажайыптарын айшықтап, EastMed-ке "ортақ мүдде жобасы" мәртебесін берді. Бұл дегеніміз, көптеген проблемаларды бастан өткеріп жатқан ресейлік "Газпром" құбыр желісінің үшінші энергетикалық пакеті талаптар мен шектеулерге ұшырамайды деген сөз. Атап айтқанда, сайлау құқығы.
Жобаны жеделдету үшін техникалық зерттеулерді аяқтауға Еуропалық бюджеттен 39 миллион доллар бөлінді. Алда атқарылатын жұмыстарға қарасаң, бұл жеткіліксіз сияқты. Өйткені, техникалық тұрғыдан бәрі қарапайым емес.
Ұзындығы екі мың шақырымға жуық, сыйымдылығы он миллиард текше метр және (алдын ала) құны жеті миллиард доллар болатын газ құбырын жеті жылда салу жоспарлануда. Сонымен қатар, оның сол "Солтүстік ағыннан" басты айырмашылығы – Кипр мен Крит арасындағы учаскенің тереңдігі үш мың метрге жетеді. Мәселе, Жерорта теңізінің түбіндегі рельеф өте күрделі және бұл аймақ сейсмикалық белсенді болып саналатындығымен күрделене түседі. Теориялық тұрғыдан алғанда, заманауи технологиялар мұндай жағдайларда құбыр жолын салуға мүмкіндік береді, бірақ іс жүзінде мұндай жоба әлі жүзеге асырылмаған.
Бірақ барлық техникалық аспектілер су арқылы құбыр тартылатын елдер арасындағы күрделі саяси және басқа да қайшылықтар аясында болады.
Біріншіден, Левиафан кен орнындағы жағдайдың бәрі жақсы емес. Израильден басқа, Египет, Ливан және Сирия да үш жарым триллион текше метр газға үміткер. Соғысып жатқан Дамасктың дау айтуға уақыты жоқ, бірақ Ливан он жылдан бері қайраңның бір бөлігіне иелік етуде. Бүгінде Каир ішкі газ қажеттілігін толығымен қамтамасыз етіп, жанармай хабын қалыптастыруда. Тіпті, ол жақын арада өз өндірісінде сұйытылған газ сатуға кіріседі.
Екіншіден, бастапқыда EastMed құбыржелісі Левиафан газ кен орнынан Кипр мен Крит арқылы Грекияға дейін созылады да, одан әрі көгілдір отын Италия мен Болгарияға жеткізетін хаб құру көзделген. Бір қызығы, жобаны әзірлеу кезіндегі бір жарым жыл ішінде Италия жоба қатысушыларының ешбір жиналысына қатысқан жоқ. Ол аздай, бір жыл бұрын Италияның премьер-министрі Джузеппе Конти өзінің елі бұл жобаны немесе Грекиядан Италияға газ жеткізетін 200 шақырымдық Poseidon интерконнекторының құрылысын қолдамайтынын ашық айтты.
IGI Poseidon компаниясына жүктелген Италия (Poseidon) мен Болгариядағы (IGB) интерконнекторларының құрылысына италиялық Edison S.p.A. мен грекиялық DEPA S.A компанияары тең дәрежеде иелік етеді. Бұл мәселедегі соңғы жаңалықтарға сүйенер болсақ, осы жылдың сәуір айында IGI инженерлік зерттеулер жүргізуге дайын екенін жариялады. Алайда, бұл үшін қосымша 70 миллион евро қажет. Ал ақша әлі бөлінбегендіктен, ешқандай жұмыс жүргізіліп жатқан жоқ.
Әрине, Түркия EastMed-ді жүзеге асыруға ұмтылады, бірақ бұл жобаға қатысушылардың көпшілігімен олардың арасындағы қарым-қатынас идеалды емес.
Мысалы, Кипр жағалауына жақын маңда Афродита кен орны бар. Ал ол жерден Еуропаға қайта сату үшін табиғи газ алу жоспарлануда. 2018 жылдың наурызында италиялық Eni компаниясының барлау кемесі сол жерде зерттеулер жүргізуді бастаған. Алайда, түрік әскери кемелерінің отряды келіп, талап етуінен кейін ол жерді тастап кетуге мәжбүр болды.
Сондай-ақ, Кипрмен не істеу керектігі әлі де белгісіз. Газ құбырының бір бөлігін аралдың жаулап алынған солтүстік бөлігі арқылы кеңейту жоспарлануда. Ал Анкара Кипр келіспесе де транзиттік төлем алудан үмітті.
Тағы бір мәселе: біз жоғарыда америкалықтардың бұл жобаға қызығушылығын атап өткеніміз кездейсоқ емес. Түркия мен АҚШ арасындағы қарым-қатынас өте салқын болғандықтан, Вашингтонның сыртқы саясаты Анкараға тікелей экономикалық залал келтіреді: 21 шілдеде АҚШ өкілдер палатасы Ресейдің "Солтүстік ағын – 2" және "Түрік ағыны" құбыржелісіне қарсы жаңа санкциялар пакетін бірауыздан қабылдады. Бұл достық пейілдегі іс-шаралар емес. Өйткені, олар Анкараның Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Еуропадағы негізгі газ торабы болуға деген жоспарын күрделі мәселеге айналдыруда. Егер EastMed және әсіресе оның Болгариядағы IGB қосқышы салынса, Люлебургаз арқылы өтетін Түрік ағынының транзиттік желісі практикалық тұрғыда – маңызын, ал бюджет – ақшаны жоғалтады.
Алайда, Израиль халықаралық нарыққа шығуға шешім қабылдаған кезде бәрі де өзгерді. Кішігірім Noble компаниясын бірден америкалық Chevron мұнай компаниясы сатып алды. Мәміле құны 5 миллиард долларды құрайды және жылдың аяғында аяқталады.
Анкара өзінің экономикалық және геосаяси мүдделеріне төнетін қауіптің қайдан келетінін жақсы білетініне күмән жоқ. Сондықтан АҚШ-Түркия қатынасының жақсаратынына да сенудің қажеті жоқ. Сондай-ақ, аталған EastMed құрылысын тез арада мақұлдауды да күтуге болмайды. Израильдік құбыр жақсы жеткізілген тізбектерді және экспорттық кірістерді жоюға қабілетті және бұл ешқандай да аймақ елдері арасындағы бірқатар проблемаларды шешуге көмектеспейді.
Қалайа десек те, EastMed жобасы өлі нүктеден жылжыған күннің өзінде оның аяқталуына кемінде жеті жыл уақыт кетеді. Ал Газпромның жеткізушілері 3 тамыздан бастап қалған 160 шақырымдық газ құбырын Германияға дейін созу үшін жұмысты бастайды. Содан кейін Ресей екі Балтық желісі арқылы 110 миллиард текше метр газ жеткізеді. Бұл Израиль-грек тандемі ұсынатын теориядан 11 есе көп.
