АҚШ пен Еуропалық Одақтың тәжірибесі көрсеткендей, экономикасы мен денсаулық саласы ең дамыған елдер үшін де қазір қауіп зор, деп жазады Еуразиялық аналитикалық клубтың жетекшісі Никита Мендкович арнайы Sputnik үшін.
Одақтас елдер өткір мәселелерді бірге шешіп, бір-біріне көмектесуі керек. 10 сәуірде ЕАЭО үкіметаралық кеңесінің экономикалық жағдайды тұрақтандыру және пандемиямен күрес бойынша шараларды үйлестіру жөніндегі отырысы өтеді. ҰҚШҰ елдері арасында тұрақты консультациялар жүргізілуде. Осы бағыттағы жұмыс жағдайы қалай? Жетістіктері мен сәтсіздіктері қандай?
Вируспен күрес
Медициналық мәселелерді шешу кейбір ТМД елдері үшін күрделі мәселе болды. 1990 жылдардағы жағдай медицинаға қатты әсер етті, экономикалық құлдырау дамуға кедергі жасады. Нәтижесінде, көптеген елдер эпидемияға қарсы күреске дайын болмай, Ресейден гуманитарлық көмек сұрады. Бұл ретте алдыңғы қатарлы медицина мен биологияны сақтап қалған ресейлік ықпал өте маңызды. Өйткені дәл осы елдің кәсіби жабдықтарын, тіпті АҚШ-тың өзі сатып алуда.
Сонымен қатар, Ресейде коронавирустық вакцинаның үш прототипі жасалды, ал олардың сынақтары мамыр айында басталуы тиіс. Бұл жұмысқа кеңінен танымал "Вектор" (Новосибирск) және басқа да ғылыми орталықтар қатысады. ҰҚШҰ мен ЕАЭО мүше мемлекеттерінің ғылыми-зерттеу институттарына зерттеу жүргізу мен вакцинаны енгізуге қатысуға рұқсат беруге Ресей дайын деген деректер де бар.
Өзін-өзі оқшаулау процестері жағдайды реттеуге көмектесуі мүмкін. Ресейлік Яндекс компаниясы Ресей қалаларында және пилоттық жоба ретінде Минск, Ереван және Нұр-Сұлтанда қолданылып жатқан тәулік бойы жұмыс істейтін адамдарға арналған мониторинг жүйесін ("Өзін-өзі оқшаулау индексі") әзірледі. Болашақта бұл жоба көрші елдердегі эпидемияға қарсы шаралардың тиімділігін бағалауға көмектесіп, кеңейтілуі мүмкін.
Қазіргі кезде мемлекеттер арасында Ресейдегі әскери дәрігерлердің Италиядағы операциясына ұқсас жедел көмек көрсету нұсқалары талқылану үстінде. Дегенмен әлі күнге дейін еуразиялық блоктың басқа мемлекеттері өз бетінше күресуге тырысуда. Тіпті, Қазақстан резервке шығарылған әскери қызметкерлерінің бірқатарын эпидемияға қарсы күресте пайдалану үшін жұмылдыру ісіне кірісті. Қазіргі кезде елдің бес өңірінде, соның ішінде Нұр-Сұлтан мен Алматы қаласында 473 адам шақырылды.
Барлығына ортақ міндет – эпидемияны жеңу
Алдын алу шараларының арқасында еуразиялық кеңістіктегі індет залалы шектеулі. Бірақ кейбір мәжбүрлі қадамдар халықаралық саудаға, соның ішінде қажетті тауарлар жеткізіліміне зиянын тигізуде. Пандемия деп аталатын ауру азық-түлік жеткізілімі тізбегін бұза бастады.
Бұл проблема ЕАЭО құзыретіне кіреді. Атап айтқанда, Еуразиялық комиссия әрбір үйде жетіспеушілік болдырмас үшін бірқатар азық-түлік түрлерін, оның ішінде ұн мен жарма өнімдерін үшінші елдерге экспорттауға шектеулер қойды. Бұл көршілес мемлекеттерде, соның ішінде Өзбекстан мен Тәжікстанда алаңдаушылық туғызды. Бірақ жергілікті билік бөлшек сауда бағалары өсіп келе жатқанына қарамастан, қор есебінен жағдайды шешіп жатыр деп сендіреді.
Ресейдің дәнді дақылдарды экспорттауға салынған тыйымды алып тастауы мен бірқатар азық-түлік өнімдерінің экспортын үлестеуге айналдырғанымен, Қазақстан сияқты оны толықтай тоқтата алмады. Билік агроөнеркәсіптік кешен эпидемияға қарамастан қалыпты жұмыс істейтінін мәлімдеп, егіс жұмыстарын қалыпты жағдайда жүргізіп жатыр. Ал Беларуссия азық-түлік тауарларын үнемдеуге уәде берді.
Орталық Азия елдері ресейлік ет және балық өнімдерін, қант пен басқа да азық-түлік өнімдерін жеткізуге тәуелді. Қазақстандық жеткізілім тоқтатылғанын ескере отырып, Ресей бірқатар еуразиялық астық нарығын толтыруға мәжбүр.
Медициналық маскалар мен кейбір дәрі-дәрмектерге қатысты жағдай күрделірек. Олардың сұранысы бірнеше есе өсті, бірақ туындаған мәселелерді ортақ күш-жігердің көмегімен жақын арада шешуге болады деген үміт бар. Сонымен қатар, Қытайдың жеткізілімдері жағдайды жақсартуда. Олар Мәскеуге эпидемияның алғашқы кезеңінде көмек көрсеткені үшін ризашылық білдіріп, өзара жылышырай қарым-қатынасқа жауап беруге тырысуда.
Еңбек адамдары
Вирус барлық ЕАЭО елінің еңбек нарығына әсер етті. Қызмет көрсету саласындағы көптеген кәсіпорын жұмысын қысқартып, тасымалдау азайды, ал компаниялардың бір бөлігі жұмысын тоқтатты. Әсіресе, қиын жағдайда жұмыстан айырылған және отанына қайтуда шектелерге тап болған Одақтың басқа елдерінің аумағындағы еңбек мигранттары болып шықты. ТМД елдерінің көпшілігі 23 наурыздан кейін шетелге демалуға барған немесе жұмыс істеген 330 мыңнан астам азаматын өз еліне алдырған Ресей сияқты азаматтарын эвакуациялау бойынша ауқымды операцияларды орындай алмады.
Ресей әуежайларында рейстер санының қысқаруына және билеттерге сұраныстың өсуіне байланысты Тәжікстан, Өзбекстан және Қырғызстанның жүздеген азаматы елден шыға алмай қалды. Елшіліктер чартерлік рейстер сериясын ұйымдастыруда, бірақ әлі де мәселе шешілді деп айтуға ерте.
Бұл жағдай нақты өндірісте жұмыс істейтіндерге аз әсер етті. Дегенмен азық-түлік өнімдерін сататын дүкендер, көптеген құрылыс жобалары, ауылшаруашылық және өнеркәсіптік кәсіпорындарды қоса алғанда, бірқатар компаниялар жұмысын жалғастыруда. Қызметкерлер үшін қатаң шектеулері бар рұқсат қағаздар беріледі. Алайда кафелер мен шаштараздар жабылып, такси қызметіне сұраныс азайды.
Елде заңды түрде жұмыс істеген мигранттар, әсіресе ЕАЭО елдерінен көшіп келгендер, ресейліктерге қатысты әлеуметтік қорғау шаралары мен оқшаулану режимі аяқталғаннан кейін жұмысын қалпына келтіре алатындығына сенуге болады. Ал заңсыз жұмыс істеушілер мен жинақ қоры жоқ адамдар қиын өмірлік жағдайға тап болды.
Мұндай кезде қарапайым адамдар мен "мейірімді вирус" қана көмектесе алады деген журналистер дағдарыс кезінде өзара көмектің өскенін атады. Ресейлік басылымдардың бірі Мәскеудегі кафенің қожайыны қырғыз әйелі Анзираттың оқиғасын мысалға келтіреді. Ол карантин кезінде жалға ақы төлеуді кейінге қалдыруға келісіп, мәскеуліктердің мейіріміне бөленді. Қызметкерлерге көмектесіп, пәтерсіз қалып қаражат жоғалтқандардың жабық кафеде тұруына рұқсат берді. Азық-түлік дүкендеріне қол ұшын созып, әлеуметтік желілер арқылы Қырғызстан азаматтарының өзара көмек жобаларын үйлестіруге тырысты.
Мұндай өзара көмек және көршінің қиын жағдайын түсіну – эпидемия дағдарысының көптеген салдарына бірден-бір нақты жауап.
Басқа не істеу керек?
Дағдарыс – ең болмағанда ол аяқталғанға дейін ынтымақтастықтың жаңа тетіктерін құру қажеттілігін көрсетті. Бұл ретте біз алдымен азық-түлік пен дәрі-дәрмек нарығын басқару туралы айтамыз. Осы орайда, ЕАЭО шеңберіндегі маңызды тауарлармен сауданы шектеуді азайтып, жетіспеушілік тәуекелдерін жою үшін әр түрлі сценарийлер бойынша қорлардың болуын, өндіріс көлемі мен тұтыну деңгейін нақты бағалау қажет. Осы кезге дейінгі тәжірибе көрсеткендей, негізгі өнімдерге одақ өзінің сұранысын қанағаттандыра алады, тек тасымалдау және тарату жүйесін реттеу керек.
Еңбек нарығына икемді жұмыс қажет. Ресейде өздігінен оқшаулау үшін кейбір кәсіпорындардың жабылуы аясында тауарларды үйге жеткізумен айналысатын компаниялар қосымша қызметкерлерді жалдауда. Салынып жатқан медициналық нысандардағы жұмысшыларға деген сұраныс жоғары. Сол сияқты ауылшаруашылығы саласындағы қызметкерлерге де маусымдық сұраныс жоғары болады деп күтілуде.
Сондықтан ЕАЭО аясында азаматтарды еңбек нарығындағы өзгерістер туралы ақпараттандырудың орталықтандырылған жүйесін құру қажет. Оны құруға қабылдаушы елдердің билік орындары да, елшіліктер де қатысуы керек. Өйткені, олар мигранттарды жұмыспен қамту проблемаларын шешуден әлдеқашан шеттетілген.
Қорытындылай келе, үкіметтің де, қарапайым азаматтардың да коронавирусқа қарсы күресте қауіптің алдын алу үшін өзара көмегі аса қажет.
