Шығыстан жарқырап шыққан жұлдыз
Оралхан Бөкей 1943 жылы 28 қыркүйекте Шығыс Қазақстан облысы Қатонқарағай ауданы Шыңғыстай ауылында дүниеге келген. Әкесі Бөкей сөзге шешен кісі болған, анасы Күлия да ділмар, қажет жерінде өлең шығаратын кісі болған. Анасының әншілік өнері де болған. Оралхан отбасыдағы жалғыз ұл еді, Шолпан, Әймен, Ләззат, Мәншүк, Ғалия есімді бес қыздың ортасында өскен. Оралхан әкесі еңбек майданына кеткен кезде туған. Анасы әкесі Оралдан аман-есен оралсын деп, сәбидің атын Оралхан деп қойған.
"Ауылдағы кітапхананы түгел тауысып оқыған. Оралханның ұстаздары оның өзге балалардан ерекше деп айтатын. Көркем әдебиетті сабақтың үстіне әкеліп оқып отыратын. Әйтеуір бір амалын тауып, тығып оқып отыратын", - дейді қарындасы Ғалия Бөкеева.
Оралхан жазушы болуды бала кезінен армандаған. Мектеп қабырғасында жүргенде тынымсыз, шағып сөйлейтін бала болыпты. Оқуда озат болып, мектепті үздік тәмамдаған. Тіл мен әдебиеттен бөлек есепке, алгебра, геометрияға жүйрік болған. Мектеп қабырғасында жүргенде "Бригадир" деген әңгіме жазған. Бұл қаламгердің алғашқы шығармасы.
Алматыға келгенде...
Оралхан мектепті тәмамдаған соң өнер жолын таңдап, Алматыдағы консерваторияның актерлік бөліміне оқуға қабылданады. Алайда әкеден қалған жалғыз бала болған соң анасы ұлының таңдауына қарсылық танытып, Оралхан оқудан шығады. Содан кейін қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті журналистика факультетінің сырттай бөліміне ауысып, ауылына қайтады. Ауылда екі жыл тракторшы болып жұмыс істейді. Содан кейін Нарын аудандық "Еңбек туы" газетінде корректор, кейіннен тілші болып жұмыс істейді.
"Бірінші таңдаған мамандығы – актерлік. Әртістік мамандыққа оқып жатқан кезде шешеміз қарсы болды. Ол кезде әртістерге көзқарас қазіргідей емес болатын. Қаншама жыл оқып әртіс болғанша, елге келіп тракторшы бол деп қайта-қайта хат жазатын. Шешең ретінде әртіс болғаныңа қарсымын деп жазғаннан кейін бірінші курс бітіргеннен кейін ауысты", - дейді Ғалия Бөкеева.
Қазақ баспасөзінде "Шерханның шекпенінен шыққан" деген сөз бар. Шерхан Мұртаза еліміздің бас басылымдарына редакторлық қызмет атқарған жылдары қаншама таланттың бағын ашты, қанат бітірді. Соның бірі әрі бірегейі – от ауыз, орақ тілді Оралхан Бөкей. Асқар Алтайдың қойнауында трактор айдап жүрген арманшыл бозбаланың редакцияға жолдаған хатынан-ақ дарынын байқап, оны Алматыға арнайы алдыртқан.
"Арада шамасы жарты ай өткенде орынбасарым Тельман Жанұзақ кабинетке бір жап-жас жігітті ертіп келді. Сұлулана жымиып:
– Мынау өзің айтқан... – дей бергенде,
– Айтпай-ақ қой, таныдым, – деппін.
Әлгі жігіт босаға жақта сазарыңқырап, басын бір кегжең еткізген кезде толқын-толқын болып, иығына дейін төгілген қара шашы желп-желп ете қалды. Көзі аш қасқырдың көзіндей екен. Мен қашан "отыр" дегенше кекірейіп тұрды да қойды", - деп жазды Шерхан Мұртаза Оралхан Бөкей жайлы естелігінде.
Осылайша, Оралхан Бөкей 1968 жылы Алматыға қоныс аударған. Келген соң "Жас Алаш" газетіне жұмысқа орналасты.
Қайталап оқуды қажет ететін жазушы
1970 жылы Алматы қаласындағы "Жазушы" баспасынан басылып шыққан "Қамшыгер" алғашқы жинағы жас жазушының атағын шығарды. Осы баспадан оның "Үркер" (1971 ж.), "Қайдасың, қасқа құлыным?" (1973 ж.), "Мұзтау" (1975 ж.) әңгімелер мен повестері шықты.
"Оралхан бір оқылатын жазушы емес. Оралхан қайталап оқуды қажет ететін жазушы, түсінгеніңше оқи беретін күрделі суреткер", - деп жазды замандасы қаламгер Дулат Исабеков.
Ал Қасым Қайсенов "Оралхан өзі туған табиғатына ұқсас еді. Алтайдай асқақ, оның оқ жетпес құзар шыңдарындай биік еді! Заңғар тауларынан құлап аққан өзендеріндей тасқын еді. Тауларының сілемдерін жайлаған ерке еліктеріндей елгезек еді. Өркеш-өркеш тастарындай ірі еді. Қалам сілтеген алыптардың бірі еді. Шығыстан жарқырап шыққан жұлдыз еді", - деген пікір айтты.
Оралхан Бөкейдің "Ән салады шағылдар" (1978 ж.), "Үркер ауып барады" (1981 ж.), "Біздің жақта қыс ұзақ" (1984 ж.) әңгімелер мен повестері "Жалын" баспасынан жарық көрді.
1986 жылы оның "Құлыным менің" деп аталатын драмалық шығармалары "Өнер" баспасынан, 1987 жылы "Ұйқым келмейді" деп аталатын творчестволық әңгімелері "Жазушы" баспасынан шықты.
"Алданған ұрпақ" трилогиялық романы қолжазба ойлар күйінде аяқталмай қалған.
"Құлыным менің", "Текетірес", "Қар қызы", "Зымырайды поездар", "Жау тылындағы бала", "Мен сізден қорқамын" пьесалары қазақ және орыс тілінде республикалық, облыстық театрларда қойылған.
Кітаптары орыс, ағылшын, француз, неміс, жапон, араб, қытай тілдеріне аударылған.
Оралхан мақтан сүйгіш болмаса да, марапаттан құралақан қалмады. 1976 жылы "Құлыным менің" пьесасы үшін Қазақстан Республикасы жастар сыйлығының лауреаты, араға екі жыл салып "Найзағай ізі" повестер мен әңгімелері үшін бүкілодақтық әдеби сыйлықтың лауреаты атанды.
1986 жылы "Біздің жақта қыс ұзақ" повестері мен әңгімелері үшін Абай атындағы мемлекеттік сыйлықтың лауреаты болды.
Қаламгердің қазасы
Саналы ғұмырын қазақ әдебиеті мен қазақ журналистикасына сарп еткен Оралхан Бөкей 1993 жылы 17 мамырда Үндістан жерінде іс сапарда жүріп, Делиде қайтыс болды.
Артында Айхан есімді ұлы мен Айжан есімді қызы қалды.
"Әдебиетіміздің қазіргі аспанын жарқыратып тұрған аяулы жұлдыздарымыздың бірі, ғажайып нәзік суреткер, тамаша журналист Оралхан Бөкей қапыда, қиыр алыста оралмас сапар кешті, біз тіл жетпейтін өкініш кешіп, тағы жылап қалдық", - деп жазды Ғафу Қайырбеков.
Ал туған ағасындай болған Шерхан Мұртаза 2003 жылы естелік жазды.
"Оралхан дүниеден озғалы, міне, тура он жыл болды. Кітаптары өмір сүріп келеді, өмір сүре береді. Олар жасқа – ақыл, кәріге – қуат береді. Бақытқа бақыт қосады. Бақытсызға медет болады", - деп жазды Шерхан Мұртаза.
