АСТАНА, 28 қазан – Sputnik. Әр ұлттың ғасырдан-ғасырға жалғасып келе жатқан салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары бар. Заман өзгеріп, қоғам дамыған сайын салт-дәстүрлердің де озығы қалып, тозығы ұмытылады. Демократия, гендерлік теңдік, заң мен құқық үстемдік құрған қазіргі қоғамда кейбір салттың оғаш, ақылға қонымсыз көрінетіні жасырын емес. Бүгін біз XXI ғасырдың қазағы түсіне бермейтін кейбір салт-дәстүрлерге тоқталамыз.
Іштей құда түсу және қарсы құда
Ертеде сенікі-менікі дегенді білмей, тапқан-таянғанын бірге ұстап үйренген тату адамдар "әйелдеріміз жүкті болып, бірі қыз, бірі ұл туса, құда боламыз" деп уәделескен. Солай бола қалғанда, екі жақ та балаларының ержеткенін күтіп, уақыты жеткенде, берген уәдесі бойынша құда түскен. Мұндай құдалардың арасында қалың мал мәселесі туындамайды. Екеуі де достықтың туысқандық қарым-қатынасқа ұласқанына қуанады.
Қарсы құда көбіне жоқ-жітіктерде болады. Егер екі үйде де қыз, екі үйде де ұл болса, бір-біріне қалыңмал төлеуге шамалары келмесе, не төлеуден бас тартса, өзара келісіп, қарсы құда болады. Екі жақ қыздарын ауыстырады, яғни екі үйдің ұлдары қарындастарын айырбастау арқылы отау құрады.
Қазіргі қоғамда мұндайды көз алдыңа елестетудің өзі қиын. Қазір жастар өз таңдауын өзі жасайды. Ата-аналардың ұл-қыздарына жар іздеуі өте сирек кездеседі.
Бала беру
Қазақ халқында ұрпақсыз қалмасын деген ниетпен бала сүйе алмай жүрген ағайынға бала беру дәстүрі бар. Әдетте көп балалы отбасы ұзақ жылдар сәби сүйе алмай жүрген туысқандарына бір перзентін беретін болған. Өзге отбасыға өз баласын беру ағайынның ұрпақсыз қалмауына септігін тигізіп қана қоймай, ағайын-туыстың арасын жақындата түседі. Әрі біреудің перзентін бауырына басқан әйел көп ұзамай өзі де жүкті болып қалып жатады.
Смағұл Елубай: Құдайын ұмытқан қазіргі қоғамнан қорқамын…
Қазіргі қазақ қоғамында бұл дәстүр ұмытылды десе де болады, тіпті жастардың бұған үрке қарайтыны жасырын емес.
Әмеңгерлік
Бүгінде жесір қалған әйелдің марқұм күйеуінің туысымен тұрмыс құруы – сирек ұшырасатын жағдай, тіпті жоқтың қасы деуге де болады. Көп жағдайда күйеуінің ағайын-туысқандары әйел мен оның балаларына материалдық көмек көрсетіп, қол ұшын созып тұрады.
Қыз алып қашу
Қыз алып қашу қазіргі жастарға жақсы таныс салттың бірі. Ертеде әкесі келісімін бермесе, жігіт қызды алып қашып қосылатын болған. Ал кейбір жігіттер қыздың келісімін алмай, зорлықпен алып қашып жатады. Әрине, мұндай жағдайда екі жастың дәм-тұзы жарасып, үлгілі, өнегелі отбасы болып кетуі өте қиын.
Қазіргі кезде ақша үнемдеп, ұзату тойын өткізбес үшін алдын ала келісіп, қыз алып қашу да бар. Бүгінде қыз алып қашу салт емес, қылмыс, яғни адам ұрлау деп саналады. Тіпті Қазақстанның кейбір өңірлерінде қыз алып қашқан жігіттер сотталып, түрмеге қамалған еді.
