Бірнеше елдің арнайы жасақ бөлімшелерінің мүмкіндіктері мен құралдарын сәтті ықпалдастырып, арадағы кикілжіңді шеше алса, онда Кабулдағы өңірлік арнайы операциялар күштері халықаралық орталығының (АОК) жобасы нәтижелі болмақ.
Генерал Ахмадидың бұл бастамасы іске асу жолында бірқатар кедергіге тап болатыны анық. Әйткенмен Өзбекстан, Тәжікстан, Қырғызстан мен Қазақстан қарулы күштерінің арнайы жасақ бөлімшелерін дамытуға ерекше мән беретіні белгілі. Ауғанстандағы бұл халықаралық жобаға Сирия Араб республикасында үлкен тәжірибе жинақтаған Ресей әскерилері де қосылуы әбден мүмкін.
Айта кетсек, 2020 жылдың 29 ақпанында АҚШ пен "Талибан"* арасында жасалған келісім аясында түрмеден босатылған 5 мың тәлібтің басым бөлігі соғыс алаңына оралып, елден Америка мен олардың НАТО бойынша одақтастарының әскерлерін шығаруды көздеп отыр. Тәлібтер көктемде басталған шабуылдарды тоқтатар емес, үкіметтік қауіпсіздік күштеріне және азаматтық инфрақұрылым нысандарына соққы жасау жалғасуда. 8 мамырда Кабулда мектеп жанындағы жарылыс салдарынан 75 жасөспірім оқушы қыз көз жұмды және 190 адам жараланды. Біраз бұрын Пули-Алам қаласындағы теракт кезінде жергілікті университеттің 100-ден астам абитуриенті көз жұмды және зардап шекті. 12 мамырда Кабул провинциясында үшінші рет электр жеткізу желісі жарылды. Ол ЭЖЖ Өзбекстаннан Ауғанстанға электр қуатын жеткізу үшін қызмет етеді.
Ауған ұлттық армиясы терроризммен күресудегі ең маңызды ресурс саналады. Сондықтан өңірдегі тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін АҚШ пен НАТО әскері елден кеткенде де ұлттық армияны сақтап қалу маңызды. ANASOC қолбасшысы генерал Ахмади ауған арнайы жасағының әлеуетін жоғары бағалап, Арнайы операциялар күштерін басты мемлекеттік жетістік деп санайды. Бірақ тәлібтер ауған арнайы жасағына қырғидай тиюде.
Жаңа азаматтық соғыстың табалдырығында тұрған Кабулға Орталық Азияның іргелес елдері өз арнайы жасақтарымен үлкен көмек көрсеткен болар еді. Мысалы, Ұлыбританияда өткен Cambrian patrol-2019 беделді халықаралық жарысында Өзбекстан Республикасы қорғаныс министрлігі арнайы операциялар күштерінің өкілдері жеңіске жетті. КСРО ыдырағаннан кейін аумағында арнайы мақсаттағы 15-бригаданы алып қалған бұл ел кейінірек ресейлік, америкалық, британдық, түрік, неміс, италиялық "мамандардың" тәжірибесін қолданды. Өзбекстанның мемлекеттік қауіпсіздік қызметі арнайы жасағының да әлеуеті жоғары.
Сондай-ақ Қазақстан мен Қырғызстан қарулы күштерінің арнайы операциялар күштері де бірлескен оқу-жаттығу өткізуді әдетке айналдырған. Олар арнайы барлау, бұғаттау және таулы аймақта ықтимал қарсыластың көзін жою бойынша әрекеттерді пысықтайды.
Орталық Азия елдері арнайы операциялар күштерін қолдану туралы шешім жоғары деңгейде қабылданады. Ауғанстанда бірнеше мемлекеттік арнайы жасақ бас қосып, бірлескен операция жүргізуі екіталай.
"Арнайы жасақтар достастығының" идеологы – АҚШ президентінің арнайы өкілі Залмай Халилзад. Ол өткен аптада Ташкент, Доха және Душанбеге іссапармен барып, Кабулдағы республикалық үкіметке халықаралық қолдау көрсетуді жұмылдыру идеясымен бөлісті.
Доха – тәлібтермен келіссөз жүргізудің негізгі алаңы. Душанбе мен Ташкент – Ауғанстанмен шекаралас мемлекеттердің астаналары. Тәлібтер көп жылдан бері солтүстік провинцияларды өз бақылауына алуға тырысып келеді. АҚШ пен НАТО әскері елден кеткен соң бұл аймақтарды басқару қарсылас тараптар үшін тіпті үлкен мәнге ие болады. Оның үстіне Өзбекстан мен Тәжікстанның көптеген азаматы "Талибан"* мен "Ислам мемлекеті"* қатарында соғысып жүр.
Орталық Азияда дәл осы Тәжікстанның Ауғанстанмен шекарасы ең ұзын болып саналады. Іргелес аймақтың ұзындығы – 1300 километрден асады. Еске салсақ, кеңес жылдарында тәжік-ауған шекарасын 25 мың сарбаз күзетсе, КСРО тарағаннан кейін және 2005 жылға дейін Тәжікстан Республикасының оңтүстік шекарасына Ресей Шекара әскері жедел тобының 19 мың әскери қызметкері жауапты болды. Кейіннен олардың орнын 16 мың тәжік сарбазы басты. Мұнда мәселе әскерилердің санында болып отырған жоқ. Шекараның әрбір километрін заманауи талаптарға сай жабдықтау үшін шамамен 1 миллион доллар қажет. Мұндай қаражат жоқ болғанымен, әзірше шекараны күзетуге күш пен қаражат жетіп тұр. ҰҚШҰ жүйесіне интеграцияланған Тәжікстан қорғаныс министрлігінің арнайы бөлімшелерін Ауғанстан аумағында Қытай, Пәкістан, Иран арнайы операциялар күштерімен бірге қолдану бүгінде іске аспайтын идея болып көрінеді. Ол үшін маңызды саяси шешімдер мен ауқымды алдын ала дайындық қажет.
Өзбекстан президентінің Ауғанстан бойынша арнайы өкілінің институты құрылған. Ол негізгі аймақтық мемлекеттермен, оның ішінде Ресей, Қытай, Иран және АҚШ-пен өзара әрекеттеседі. Жазда Ташкентте Ауғанстандағы реттеу мәселелері жөніндегі халықаралық конференция өтеді. Онда Орталық Азия елдерінің жоғары лауазымды өкілдері аймақтық қауіпсіздік шараларын талқылайды.
Әрбір мемлекеттің өз ұлттық шектеулері немесе ерекшеліктері бар. Қазіргі әскери-саяси жағдайда Орталық және Оңтүстік Азия елдері Ауғанстан аумағында ұзақ әскери әрекеттерге барудан гөрі соғыста жеңіске жеткен тараппен келісімге келуге басымдық береді.
Пәкістан әскерінің бас қолбасшысы генерал Камар Джавед Баджва 11 мамырда ауғандағы қақтығыс әскери жолмен шешілмейтінін мәлімдеді. Қытай 12 мамырда Орталық Азияны Ауғанстан Ислам республикасында бейбітшілікке бағытталған процестерді ілгерілетуге көмектесуге шақырды.
Сондықтан "Ислам эмираты" Ауғанстан аумағынан тыс кеңейе бастаса Кабулда Оңтүстік және Орталық Азия елдерінің арнайы операциялар және терроризммен күрес күштерінің өңірлік орталығын құру идеясы жүзеге асуы мүмкін.
* – Қазақстан Республикасының аумағында тыйым салынған террористік ұйым.
