АСТАНА, 12 маусым – Sputnik. Қазақстанда атом электр стансасын салу мәселесі бірнеше жылдан бері айтылып келеді. Тиісті жобаны жүзеге асыруға бірнеше рет талпыныс жасалды, бірақ бұл жоспарлар ешқашан жүзеге аспады.
Мемлекет "жасыл" энергетикаға көшу және 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізу жөніндегі міндеттемелердің барлығы Қазақстанның энергетикалық жүйесін дамытуға қатысты проблемалы мәселелерді айқындайды, деп есептейді Тимур Жантикин.
"Біздегі негіз – көмір. 2060 жылға қарай көмірден толық құтылуымыз екіталай, көмір стансаларын толығымен жабудың қажеті жоқ. Бірақ біз базалық генерацияны басқа көміртегісіз энергия көздерімен теңестіруіміз керек", - дейді сарапшы.
Көмір генерациясын атом энергетикасы алмастырады
"Қолдануға болатын жалғыз энергия көзі – атом энергетикасы. Оның қанша болуы Қазақстанның энергетикалық жүйесін дамыту жоспарына байланысты", - деді Жантикин.
Оның айтуынша, ҚАЭС елдің батысында шағын модульдік реакторлар негізінде атом электр станциясын салу мүмкіндігін де қарастыруда. Өйткені батыс біздің негізгі энергетикалық желіге толық қосылмаған, деді ол.
"Сонымен қатар, ол жақта Маңғыстау атом электр станциясы бар. Оның БН-350 реакторын пайдалануда жақсы тәжірибесі бар. 2000-шы жылдардың басында МАЭК атомдық қуатын екі 300 МВт энергоблокқа ауыстыру жобасы болғандықтан, біз батысты қарастырып жатырмыз", - деп түсіндірді ол.
Мұндай генерацияның артықшылықтары туралы айта отырып, Жантикин шағын модульдік реакторлар әлдеқайда арзан, бұл жалпы атом стансасының қаржылық жүктемесін жеңілдетеді, деп түсіндірді.
Қандай аймақтар атом электр станцияларынан қуат алады
Жантикиннің айтуынша, атом электр станциясы бүкіл Қазақстанның қажеттіліктерін өтейді. Бұл алаң тұтыну орталығында орналасқандықтан қызықты.
Онда барлық желілер түйіседі, солтүстік-оңтүстік таралу жолы бар. Мұнда генерация негізінен солтүстік, тұтыну оңтүстік болып табылады, ал егер онда атом электр станциясы түрінде қуатты көз орналастырылса, солтүстік-оңтүстік желісінің жүктемесі жеңілдейді.
"Мәселен, Өзбекстанда электр қуатының ажырауына байланысты біздің оңтүстігімізде электр жарығы сөнгенде, бұл желі 100% жүктелгендіктен, оңтүстікке қосымша қуат бере алмаймыз", - деді ол.
Ал қуат көзін ортаға орналастырсақ, желі жүктемесі жеңілдейді, деп айтты Жантикин.
"Біз электр энергиясын солтүстікке де, оңтүстікке де жеткізе аламыз. Біз қазір әрқайсысы 1200 МВт екі блок туралы айтып отырмыз, бірақ Қазақстанның оңтүстігінде әрқайсысы 1200-1400 МВт төрт блок қажет. Осылайша Қазақстанның бүкіл энергетикалық жүйесін тұрақтандыру мәселесі шешіледі", - деп түсіндірді сарапшы.
Неліктен атом электр станциясы Қазақстанның оңтүстігінде салынуы керек
Республиканың оңтүстігі бірінші кезектегі міндет, деді Жантикин.
Оның айтуынша, энергетика мамандары 2030 жылға қарай аймақта базалық қуат тапшылығы 2,7 ГВт болады деп болжаған (1 гигаватт энергия шамамен 360 жел турбинасы немесе 1,3 миллион жылқы қуаты – Sputnik).
"Сондықтан біз бірінші кезекте өңірде өсіп келе жатқан тапшылықты жабу үшін қуаттылығы 2,8 ГВт-қа дейінгі бірінші станцияны оңтүстікте орнатуды ұсындық", - дейді Жантикин.
Қазір бар және өсіп келе жатқан энергия тапшылығына мән бермесек, 10 жылдан кейін тапшылықты қалай жабуды ойланатын боламыз, деп айтты сарапшы.
Атом электр станцияларына арналған шикізат
Жантикиннің айтуынша, шикізат мәселесі қазір "белсенді талқыланып жатқан" мәселе.
Ол Қазақстан уранды ең көп өндіретінін, қоры бойынша екінші орында тұрғанын, атом өнеркәсібін қазірдің өзінде дамытқанын –Қытай нарығына арналған ядролық отын шығарылатынын еске салды.
"Осының бәрі бізді отын өндірісін оқшаулау талабына әкеледі. Яғни осы төрт жобаны (Қытай, Ресей, Оңтүстік Корея, Франция – Sputnik) қарастырсақ, біз Қазақстанда ядролық отын өндірісін оқшаулауды алға қойған талаптардың бірі деп қарастырамыз" - деді ол.
Осылайша, АЭС қазақстандық отынмен жұмыс істеп, жеткізушіге тәуелді болмайды.
Атом электр станциялары суды көп пайдаланады – рас па
Атом электр станциясы көмір станциясы секілді жұмыс істейді, бірақ көмірмен жұмыс істейтін қазандықтың орнына турбиналарды бумен қамтамасыз ететін ядролық реактор бар, деді сарапшы.
Турбиналардан кейін бу конденсаторларға барады, бұл турбиналардың тиімділігін арттыру үшін қажет. Бұл көмір турбинасында болсын, газ турбинасында болсын орындалатын процесс. Егер ол бу-газды қондырғы болса, бәрі бірдей.
"Яғни, суды тұтыну шамамен бірдей. Балқаш көлінің маңындағы атом электр станциясының жобалық тұтынуы жылына 63 миллион текше метрді құрайды. Бұл көлдің табиғи булануының шамамен 0,3 пайызын құрайды", - деді Жантикин.
АЭС жұмыс істеу мерзімі
Жантикиннің айтуынша, АЭС-тің жобалық пайдалану мерзімі 60 жыл, оны 80 жылға дейін ұзарту мүмкіндігі бар.
"Оңтүстік Қазақстандағы атом электр станциясы жобасы үшін қарастырылып жатқан 3/3+ реакторларының қызметін 100 жылға дейін ұзартуыға мүмкін деп болжануда", - деді ядролық физик.
АЭС-те жұмыс істейтін мамандар Қазақстанда қацйда дайындалады
Біріншіден, Қазақстанда атом электр станцияларында жұмыс істейтін мамандар бар. Жантикиннің айтуынша, Қазақстан инженерлерді қайдан алады деген сұрақ жиі қойылады.
"Қазір Қазақстанда үш ғылыми-зерттеу реакторы жұмыс істеп тұр, ресми түрде олардың саны төртеу", - деді ол.
Оның айтуынша, Ядролық физика институтында сыни деп аталатын стенд бар, ол да нөлдік қуатты реактор.
"Біз осы реакторлардың барлығына мамандар бізде дайындалып жатыр", - деді Жантикин.
Бұл негізінен Алматыдағы техникалық жоғары оқу орындары, Шәкәрім университеті, Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті.
"Олар ұлттық ядролық орталықпен жұмыс істеуде, жүйе реттелген. Оған қоса, ҚазҰУ жанынан Мәскеу инженерлік физика институтының кафедрасын аштық. Базалық дайындық бойынша ешқандай проблема жоқ", - деді ол.
Тағы бір мәселе – операциялық кадрларды дайындау, деді Жантикин.
"Атом электр станциясын пайдалану үшін адамдар дәл осы станцияға арнайы дайындалуы керек. Негізгі дайындықтан өткен мамандар технологияны жеткізетін компанияда тәжірибеден өтеді. Пайдалану таза қазақстандық сипатта болады", - деп түсіндірді ол.
Қазақстанда атом электр станциясын салу мәселесі қанша рет көтерілді, деп сұрады Sputnik Қазақстан тілшісі Тимур Жантикиннен.
"Қазір үшінші рет. Бірінші рет 90-шы жылдары болды. 1996 жылы дәл осы Балқашқа атом электр станциясын салу туралы шешім дайындалып жатқан болатын", - деді сарапшы.
Ол кезде қиын кезеңдер болды - ақша жоқ, әрі десе, ол кезде энергия жеткілікті болды.
"Энергияның жаңа көздерінің құрылысы қаншалықты қажет болса да, бұл жобаның тоқтап қалуының себебі осы", - деді Жантикин.
Жобаның техникалық-экономикалық негіздемесі толығымен дайын болып, барлық қорытындылар алынды, тыңдаулар өткізілді.
"Халық бірауыздан қолдады. Үкімет шешімі қажет болды. Заң бойынша құрылыс туралы үкіметтің қаулысы болуы керек, бірақ ол болмады", - деп еске алады сарапшы.
Жантикиннің айтуынша, екінші рет 2000 жылдары Ақтауда атом электр станциясын салу жобасы болған.
"Ол кезде әрқайсысы 300 МВт болатын екі блокты қарастырды. Ол кезде де техникалық-экономикалық негіздемесі толығымен әзірленді, мемлекеттік сараптамадан өтті, үкіметтің қаулысы да дайындалып жатыр еді, дегенмен тоқтап қалды", - дейді ол.
Яғни, үкіметтің қаулысына дейін барлығы ретімен орындалып жатқан.
Жантикиннің айтуынша, қазір біз үкіметтің қаулысынан әлдеқайда алыстамыз, тіпті инженерлік шешімдерді де да бастаған жоқпыз.
Маман қазіргі жобаның бұрынғылардан өзгеше екеніне сенімді.
"Ең басты өзгешелік - қазір барлық технологияларды "жасылдандыру" мәселесі, климаттың өзгеруі деген мәселенің ушығып тұрған уақыты. Біз бірқатар құжаттарға қол қойдық, оған қоса көміртегі салығы енгізілуде, бұл қазақстандық тауарларды экспорттауды қиындатады. Яғни, көміртегісіз генерацияға итермелейтін көптеген фактор бар", - деп түсіндірді ол.
Жантикин Қазақстандағы алдыңғы екі атом электр станциясы жобасының құрылысына ресейлік технологиялар қарастырылғанын айтты.
"Біз әрқашан озық технологияларды қарастырдық. Мысалы, Балқашта ресейлік ВВЭР-600-ді қарадық, ол кезде 640 болды, яғни бұл орташа қуатты реактор", - деді Жантикин.
Қазақстан атом электр станциясын салмаса не болатынын айта келе, сарапшы Қазақстанда газ аз екенін, сондықтан көмір жағуға тура келетінін еске салды.
"Көмір генерациясы бойынша жүретін шығармыз. Егер энергетика министрлігі ауадан электр энергиясының жаңа көздерін жасау керектігін ойлап таппаса, онда шешім тек көмір", - деп есептейді сарапшы.
Батыс Қазақстандағы жұмыс істейтін атомдық генераторлардың бірі екі себепке байланысты қазір жұмыс істемейді, дейді Жантикин.
"Біріншісі, реактор өзінің жобалық қызмет ету мерзіміне жетті. Екіншісі, бұл реакторда жарылғыш құрылғыда тікелей қолдануға болатын өте таза плутоний өндірілгеніне байланысты халықаралық қоғамдастықтың қысымы болды", - деп түсіндірді ол.
Жаңартылатын энергия көздерімен абай болу керек
Қазақстанның энергетика саласының болашағы туралы айта келе, Жантикин энергия жүйесінде жұмыс істеген мамандардың жаңартылатын энергия көздерінің қалай жұмыс істейтінін білетінін және жаңартылатын энергия көздерімен тым әуестенуге болмайтынын айтатынын ескертті.
"Жаңартылатын энергия көздерінің қолданылатын салалары бар. Бірақ кейбір энергетика мамандары секілді бұл негізгі генерация болады деу дұрыс емес. Бұл жалпы Қазақстанның энергетикалық жүйесінің дамуы үшін қауіпті", - деді ол.
Егер жаңартылатын энергия көздері тым көп болса, біз бүкіл энергия жүйесін жоғалтуымыз мүмкін. Сондықтан жаңартылатын энергия көздерін қолдайтын негізгі энергия көздері туралы айту керек.