НҰР-СҰЛТАН, 1 тамыз – Sputnik. Қазақстан ауаның ластану деңгейі бойынша елдер рейтингінде өз позициясын нашарлатты. Еліміз ауа ластануы бойынша рұқсат етілген деңгейді үш есеге асырды. Бұл туралы Energyprom.kz порталы жазды.
"Дүниежүзілік банктің 2022 жылғы зерттеуіне сәйкес, Қазақстанда ауаның ластануы салдарынан жылына 10 мыңнан астам адам мерзімінен бұрын қайтыс болады. Түтін азаматтардың денсаулығын нашарлатып қана қоймай, өнімділіктің жоғалуынан экономикалық зиян келтіруде. 2019 жылы ластанған ауа Қазақстан экономикасына 10,5 миллиард АҚШ доллары көлемінде салмақ түсірді", - делінген хабарламада.
ДДСҰ стандарттары бойынша ауа қандай болуы керек
Ауаның ластануына қатысты проблема бүкіл Орталық Азия мемлекеттерінде бар. Онда бес елдің ешқайсысында ауа дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының қауіпсіздік стандарттарына сәйкес келмейді. Ауаның сапасына PM2.5 ұсақ бөлшектерінің құрамы әсер етеді. Ол автомобильдер сыртқа шығаратын газда кездеседі, ағаш пен көмірді жағу кезінде, сондай-ақ орман өрті кезінде шығарылады.
ДДСҰ бұл бөлшектердің ауадағы концентрациясы бір текше метрге орташа есеппен 10 микрограммнан аспауын ұсынады. Алайда Орталық Азия елдеріндегі ауаның ластануы бұл шектен едәуір асып түседі.
ТМД-дағы ауасы ең лас мемлекет қайсы
2021 жылы Орталық Азиядағы ауаның ластану деңгейі бойынша Тәжікстан тізімді бастады. IQAir рейтингісіне сәйкес әлемдегі, ауа сапасын бақылаудың жаһандық платформасында төртінші орында. Сол жылы Қырғызстан, Өзбекстан және Қазақстан ДДСҰ стандарттарынан тиісінше бес, төрт және үш есе асып түсті. Ауаның ең аз ластану деңгейі Түрікменстанда тіркелді. Онда бөлшектердің жылдық концентрациясы нормадан екі есе асып түсті.
Тәжікстанның астанасы Душанбеде көмірді жағу есебінен жылу өндіретін 24 кәсіпорын жұмыс істейді. Көмірді сондай-ақ басқа 400-ден астам өнеркәсіптік кәсіпорындар пайдаланады. Оған қоса ауаның ластануына үнемі шаңды сыртқа шығаратын цемент зауыты өз үлесін қосуда. Душанбе халқы 2021 жылы AQI шкаласы бойынша "жақсы" ауамен тыныстаған бір күн болған жоқ (22 және 23 мамыр күнгі деректер жоқ). Сонымен қатар жыл ішінде ауаның денсаулыққа "қауіпті" болған төрт күн тіркелді. Мұндай уақытта барлық адамдар ашық ауада жасалатын кез келген істен аулақ болу керек, деп АҚШ қоршаған ортаны қорғау агенттігі кеңес берді.
2021 жылдың барлық күндерінің төрттен бір бөлігінде Душанбедегі ауа "қанағаттанарлық" болды және ластанған ауаға сезімтал адамдарға ғана қауіп төндірді. Алайда қалған уақыт, яғни жылына төрт күннің үшеуінде ауа нашар болды. Ластану деңгейі "сезімтал топтар үшін зиянды емес" деңгейден "қауіпті" деңгейге дейін өзгерді. ТМД барлық елдерінде экология нашарлауда. Орталық Азияның қалған елдері 2021 жылғы жаһандық рейтингте келесідей бөлінді:
Қырғызстан – 7-орын;
Өзбекстан – 12-орын;
Қазақстан – 23-орын;
Түрікменстан – 44-орын.
Бұл ретте барлық ел өз көрсеткіштерін 2020 жылмен салыстырғанда нашарлатты. Ауа проблемасы жыл бойы болса да, күзде және қыста тіптен өткір мәселеге айналады. Бұл уақытта қалалар көмірмен жұмыс істейтін жылу жүйесінің, сондай-ақ автомобильдерден шығатын газдардың қосылуына байланысты түтінге батып кетеді.
Айырмашылық Алматы мен Бішкекте айқын көрінеді. Қыста бұл қалалар аймақтағы ең жоғары AQI-142 мәнін өзара бөлісті. Жылыну кезінде үзіліс болып, қараша айында түтін "сезімтал топтар үшін зиянды" көрсеткішпен қайта оралады. Алматы мен Бішкекте жазғы айлармен салыстырғанда ауаның қыста ластануының ең үлкен айырмашылығы байқалады. Ол кезде ауа тиісінше төрт және үш есе таза және жақсы болады. 2021 жылдың жылы кезеңінде AQI 50-ден аспай, ауа орташа "жақсы" болды.
Ташкентте (Өзбекстан) және Душанбеде (Тәжікстан) шоғырлану қырғыз және қазақ динамикасынан өзгеше болды. Мұнда ауа жыл бойы нашар болды, ал қыста жазға қарағанда тек 17% және 9%-ке нашарлады. Бұның себебі ластанудың қосымша көздеріне байланысты. Мысалы, шаңды дауылдар, өнеркәсіптік кәсіпорындар немесе жыл мезгіліне қарамастан ластаушы заттар шығаратын пештер. Ташкентте тек үш ай: сәуір, мамыр және маусым айырмашылық болды.
Бұл айларда AQI сәйкесінше 93, 81 және 92 тіркелді. Душанбеде бұл наурыз және сәуір айына сәйкес келді. Тиісінше 100 және 86 индекстері болды. Бірақ бұл көрсеткіштер 101-ге дейін жетсе ауа "сезімтал топтар үшін зиянды" категориясына өтеді. Егер AQI бір жылдағы орташа мәнін қарастыратын болсақ, онда бес астананың ішінде Ташкент пен Душанбе қалаларында ауа "сезімтал топтар үшін зиянды" болды. Бұл белсенді балалар мен ересектер, сондай-ақ тыныс алу аурулары бар адамдар ашық ауада ұзақ уақыт болуды үнемі шектеуі керек дегенді білдіреді.
Түркіменстан астанасы Ашхабадқа келетін болсақ, онда барлық бес мемлекет арасында AQI деңгейі ең төмен болды: жылына орташа есеппен 69. AQI шкаласы бойынша бұл көрсеткіш "қанағаттанарлық" болып саналады.