Ықылым заманнан бері күн әлемге жылу беріп, адамдарға қуаныш гормоны мен аса бағалы D дәруменін сыйлап келеді. Алайда кейде ол денсаулыққа үлкен зиян келтіретін жауға айналады. Бұл адамдардың күн астында болған кездегі қауіпсіздікті ескермеуі салдарынан болады.
Күн өтудің себептері
Бұл аптап ыстық кезінде сағат 11-16 аралығында күн астында ұзақ болудан туындайтын күй. Сондықтан жағажайда, бау-бақшада немесе жаттығу кезінде де күн өтуі мүмкін. Күннің тікелей сәулелері салдарынан бас ысып, бас миының бөліктері қызып кетеді. Мұның барлығы артериалық қысымның көтерілуіне себеп болады. Ал бұл жағдай ұсақ тамырлардың үзілуіне, орталық жүйке жүйесі мен адам ағзасы үшін маңызды функциялардың бұзылуына себеп болад, деп жазады kp.ru.
Ыстық өтудің қаупін арттыратын факторлар:
- артық салмақ;
- жүрек-қан тамырлары аурулары;
- алкогольдік ішімдіктен мас болу және темекі шегу;
- тым тығыз (синтетикалық) және тар киім;
- қорғаныш бас киімінің болмауы;
- неврологиялық проблемалар;
- егде жас;
- желсіз және қапырық ауа-райы;
- антидепрессанттар қабылдау.
Күн өткен кездегі белгілер
Күн өтудің үш деңгейі бар:
Жеңіл – зардап шеккен адамның бойында әлсіздік болып, бас ауырады, жүрегі айниды. Сондай-ақ жүрегі қатты соғып, көз қарашығы ұлғаюы мүмкін.
Орта – адамның аяқ астынан дене қызуы көтеріледі, басы ауырып, жүрегі айниды, басы айналады және құлағы шыңылдайды. Сонымен қатар жүріс-тұрысы бұзылып, көзі қарауытады, есінен танып, мұрнынан қан кетуі мүмкін.
Ауыр – аяқ астынан асқынады. Зардап шеккен адамның беті ысып, қызарады да, артынша сұрланады. Бет терісі мен шырышты қабықтары сұрғылт-көк түске немесе қою көк боялады. Бұл қан айналымының бұзылғанын білдіреді. Дене температурасы 41-42°C-қа дейін көтеріледі. Осы күйде оның қан тамырының соғуы әлсірейді және жиілейді, тырысу, бас айналу, галлюцинация, сандырақтау, есінен тануы немесе комаға түсуі мүмкін.
Күн өтуді емдеу
Негізгі ем – зардап шеккен адамды салқындату және ағзаның судан айырылуына жол бермеу. Бұл жағдайда дұрыс алғашқы көмек көрсету маңызды.
"Ең бастысы – адамды көлеңке жерге апарып жатқызып, оның аяғын көтеру керек және маңдайына кез келген салқын затты қойып, кеудесін қысып тұрған киімді, ер адамдардың белдігі мен галстугын шешу керек. Сонымен қатар зардап шеккен адамның жеке заттарын тексеру қажет. Себебі ол қант диабетімен ауыруы, сондықтан гипогликемия болуы мүмкін. Егер бұл күдік расталса, тез арада аузына қант немесе шоколадты езіп салу керек. Егер науқастың жағдайы нашарлап, бірақ ол ештеңеге шағымданбаса, оған нитроглицерин берудің қажеті жоқ. Себебі бұл науқастың жағдайын асқындырып, жедел жәрдем жұмысына кедергі келтіреді. Қан тамырларын кеңейтетін бұл препаратты аса сақтықпен қолдану қажет", - дейді жедел жәрдем дәрігері Михаил Коневский.
Күн өткен жағдайда мамандар зардап шеккен адамға салқын минералды су беруге немесе аздап тұз немесе қант қосылған таза ауыз су ішкізуге кеңес береді. Бұл ағзадағы су-тұз теңгерімін қалпына келтіруге көмектеседі. Сонымен қатар дымқыл сүлгі немесе суық су құйылған пакетті қолтыққа, шапқа және мойынға қою арқылы денені салқындатуға болады. Адам естен танған жағдайда мүсәтір спиртін науқастың мұрнына жақындату керек.
Диагностика
Күн өту белгілері көп жағдайда инсульт, дәріге аллергия, ауыр бактериялы инфекция жұқтыру немесе қалқанша без ауруының асқынуы симптомдарына қатты ұқсас болады. Сондықтан дұрыс диагностика үшін тез арада жедел жәрдем шақыру керек. Зардап шеккен адамды реаниматолог, кардиолог, невролог немесе басқа да маман тексеруі мүмкін.
Заманауи емдеу әдістері
Күн өту белгілері бар адамға, әсіресе егде жастағы, жүрек-қантамыр патологиясы немесе созылмалы ауруы бар науқастарға мамандандырылған медициналық көмек қажет болады. Кейде жедел жәрдем бригадасы жасанды тыныс алдыру әдісін қолданады.
Су-тұз теңгерімін қалпына келтіру үшін хлорлы натрий ерітіндісін тамырға салады. Жүрек қызметінің жетіспеушілігі және асфиксия жағдайында орталық жүйке жүйесін ынталандырушы препарат қолданылады. Қан қысымын қалыпқа келтіру үшін гипотензивті және несеп айдайтын дәрілер пайдаланылады. Ауыр хәлдегі науқасты стационарға жатқызады. Медицина мекемесінде реанимациялық емдеу шараларының толық кешені жасалады.
Жедел жәрдем дәрігері Михаил Коневский жеңіл деңгейде бастан күн өтсе де, медициналық көмекке жүгінуге кеңес берді.
"Дәрігер науқасты тексеріп, тиісті нұсқаулық берген жөн. Егер медицина мамандары адамның денсаулығына ешқандай қауіп жоқ екеніне көз жеткізсе, онда науқас ауруханаға жатудан бас тарта алады. Бұл жағымсыз жағдайлардың алдын алып, күн өтудың асқынуын арттыратын созылмалы ауруларды жоққа шығарады", - дейді ол.
Басынан күн өткен адамдарға физикалық тұрғыда ағзаны бірнеше күн жүктемеген абзал. Әйтпесе күн өткеннен кейінгі күй қайталануы мүмкін. Күн өтудің салдары алдағы уақытта бас миының кейбір функциясының бұзылуына, бас ауруына, түрлі неврологиялық жағдайға, қимыл-қозғалыстың проблемаларына, көз көрудің нашарлауына, жүрек-қантамыр жүйесінің ауруларына алып келуі мүмкін.
Күн өтудің профилактикасы
Күннен қорғану үшін бірнеше кеңес:
күн ыстықта, әсіресе сағат 11.00 - 17.00 аралығында күн астында болмау керек немесе күннен қорғайтын қолшатыр қолдану немесе көлеңкеге тығылу қажет;
- жеңіл әрі ауа өткізетін матадан тігілген киім, бас киім кию керек;
- ағзадағы су деңгейін бақылау керек, минералды су, жеңіл демделген көк шай немесе табиғи шырын ішкен абзал;
- күн ыстықта майлы және ақуызды тағамдардан және алкогольді ішімдіктен бас тарту керек.
Жиі қойылатын сұрақтардың жауабы
Күн өтуден адамның қайтыс болуы мүмкін бе?
Ауыр деңгейдегі күн өту жағдайында миға қан кететін асфиксия, жүрек-қантамыр қызметінің жетіспеушілігі және жүрек тоқтауы мүмкін.
"Егер алғашқы көмек көрсетпесе, адам күн өтуден де көз жұмуы мүмкін. Сондықтан күн тию күдігі туындаған жағдайда тез арада дәрігер шақыру және жәрігер келгенге дейін жәбірленушіні салқындату маңызды", - дейді Коневский.
Кімдер үшін күн өту аса қауіпті?
"Ең алдымен егде жастағы адамдар үшін аса қауіпті. Себебі олардың ағзаны табиғи термореттеу қызметі бәсең жұмыс істейді. Сонымен қатар семіздік, гипертония, диабетке шалдыққандар, жүкті әйелдер, темекі шегетіндер мен табиғатта ішімдік ішкенді ұнататындар да қауіп тобында", - дейді маман.