Бұл проблеманы ҰҚШУ және ШЫҰ мемлекеттерінің әлеуетін тарту арқылы көпжақты халықаралық форматта өзара әрекеттесу әдісімен шешуге мүмкіндік бар.
Ауғанстанның негізгі автомагистральдарында шілде айының басында тәлібтердің шабуылы күрт жиілеп кетті. Күш-қорғаныс құрылымдары бұған төтеп бере алмай отыр. Террористер жақсы қаруланған және ұйымдастырылған.
Ауғандық жауынгерлер 22 маусымда соңғы 19 жылдық соғыс-қақтығыстағы ең үлкен шығын орын алғанын айтты. Бір аптаның ішінде тәләбтер 32 провинцияға 422 шабуыл жасап, 290-нан астам әскери мен полицейді өлтірген. Сонымен қатар, балалар мен әйелдерді қоса алғанда 42 бейбіт тұрғын қаза тапқан. Бұған дейін АҚШ Орталық қолбасшылық басшысы Кеннет Маккензи Америка ақпанда тәлібтермен арадағы келісім аясында Ауғанстандағы әскер санын 8600 адамға дейін қысқартқанын мәлімдеді.
Тәлібтер белсенділігінің артуы мен әскердің елден шығарылуы арасында байланыс жатқаны сөзсіз. Сондай-ақ, НАТО-ның "Батыл қолдау" миссиясы орындалмай қалды. Жалпы, 2001 жылы "Мызғымас еркіндік" операциясы басталуымен ауғандық героин өндірісі он есе ұлғайып, әлемдегі заңсыз есірткі айналымының 80%-ін қамтамасыз етіп отыр. Тәлібтер билікті күшпен тартып алуды көздеп отыр. Олар Әл-Каида жауынгерлерін жасырып, Ауғанстан мен Орталық Азия елдерінің аумағында террористік ұйымдардың артуына ықпал етуде.
Берекесіз байланыс
Пентагон тәлібтердің әрекеті Ауғанстандағы тұрақтылықтың басты қаупі болып отырғанын мойындайды. АҚШ әскери ведомствосының шілдедегі баяндамасында тәлібтердің әрекетіне теріс баға беріліп, олардың "Әл-Каидамен"* байланысы ескертілген. Алайда, "Талибан"* бұл баяндаманы негізсіз деп атады. Ауғанстаннан шығарылған америкалық әскер енді елге қайта оралуы екіталай. Ауғанстандағы бейбітшілік процестері виртуалды жоба іспеттес.
Ауғанстан президенті Ашрафа Гани уақытша үкімет үшін қызметінен кету ықтималдылығын жоққа шығарды. Елдегі ұлттық бітімгершілік жөніндегі жоғарғы кеңестің жетекшісі Абдулла Абдулла "Талибан"* қозғалысы қатыстырылған уақытша үкіметті қалыптастыру әзірше ашық мәселе екенін айтты. Оның пайымдауынша, қарулы қақтығыс тараптары тікелей диалогқа шығып, тұтқындарды босатқаннан кейін орындалады. Алайда, бұл жоспардың жүзеге асуы екіталай. Себебі, тәлібтер талап етіп отырған тұтқындар тізімінде "Әл-Каида"*, "Лашкар-и-Тайба"* секілді лаңкестік ұйымдардың мүшелері бар. Әзірше ауған билігі 4015 сотталған азаматты босатты. Бірақ, түрлі жарылыс пен ауыр қылмыс үшін жауаптыларды босатудан бас тартты.
Өзбекстан мен Тәжікстандағы тірек нүктелері
Вашингтон ауғандық тұрақсыздық қауіпсіздігіне тікелей қатер төндіріп тұрған Ауғанстанмен шекаралас елдерден тірек іздестіруде. Шілденің басында АҚШ-тың Ауғанстан бойынша арнайы өкілі Залмай Хлилзад пен АҚШ халықаралық дамуын қаржыландыру корпорациясының (DFC) басшысы Адам Бойлер Ташкентке іссапармен барды. Жергілікті билікпен кездесу барысында Ауғанстандағы жағдайды реттеу, Өзбекстанда инвестициялық жобаларды жүзеге асыру үшін DFC қаражатын тарту мәселелері талқыланды. Бұған дейін Халилзад Пәкістан мен Катарға арнайы іссапармен барған болатын.
Бәлкім, тәлібтермен келіссөздер және Ауғанстан экономикасына жұмсалып жатқан қаражаттың бір күндері нәтижесі болар. Сонда да, қазір ҰҚШУ мен ШЫҰ форматындағы "тірек нүктелері" маңыздырақ. Себебі, Ауғанстаннан басқа елдерге "жайылып бара жатқан" террористік белсенділікке қарсы тұра алатын мемлекетаралық әлеуетті дамыту аса қажет. Ирак пен Сириядағы соғыс тәжірибесі Орталық Азия республикаларынан 4200 джихадшының келуіне ықпал етті. Америкалық SoufanGroup компаниясының баяндамасына сәйкес, 2018 жылы Таяу Шығыстағы бірқатар террористік ұйымдардың соғыс әрекеттеріне 1300 тәжік, 1500 өзбек, 500 қазақ және 500 қырғыз азаматы қатыстырылған. Бұл адамдардың басым бөлігі жаңа "ерлікке" дайын екені сөзсіз.
Өзбекстанның қорғаныс және қауіпсіздік саласындағы позициясының берік болуына көбіне Ресей Федерациясы және басқа да ТМД елдерімен әскери және әскери-техникалық ынтымақтастық септігін тигізіп отырғанын айта кету керек. Орталық Азия өңіріндегі тұрақтылықты ҰШҚУ тұрақты қамтамасыз етіп отыр. Өзбекстан ҰҚШУ-ға мүше емес. Бірақ, "қауіпсіздік күмбезінің" астында күнелтіп жатыр. Сол сияқты, терроризмге қарсы әрекет етуге бағытталған мемлекетаралық байланыстар да нығая түсуде. Бұған дейін Өзбекстан мен Пәкістан әскери ынтымақтастық туралы "Серіктестік-2020" екіжақты келісіміне қол қойды.
Тәжікстанда орналастырылған 201-ші ресейлік әскери базаның қауқары күннен-күнге күшейтіліп келеді. Өңірлік қауіпсіздікті қамтамасыз ететін аталған базадағы мотоатқыштар бөлімшесі маңызды нысандарды қарсыластың миналанған көліктерінен қорғау әрекеттерін тұрақты пысықтайды. "Джихадшылардың" тактикалық әрекеттері "Орлан-10" ұшқышсыз ұшу кешені мен "ЗУ-23" мобильді қондырғылардың көмегімен бейтараптандырылады.
Орталық Азия стратегиялық бағытында 2020 жылы ҰШҚУ елдерінің әскери күштері қатысатын 40-қа жуық бірлескен оқу-жаттығу өтеді. Оған бірнеше елдің аумағындағы 20-дан астам полигон аумағы жұмылдырылады. Сонымен қатар, Шанхай ынтымақтастық ұйымының сегіз мемлекетінен келген 10 мыңнан астам әскери қызметші ауқымды "Бейбіт миссия-2020" терроризмге қарсы оқу-жаттығуына қатысады. Терроризмге қарсы жемісті келіссөздер мен мәміле осы жиындар екенін мойындау керек. Алайда, батыстағы "серіктестер" Ресейдің өңірлік рөлін басқа сипатта көрсетуге талпынуда.
Түсініксіз оқиға
6 шілдеде америкалық журналистер бастарын қатерге тігіп, Рахматулла Азизи деген адамды табу үшін Ауғанстандағы Құндыз провинциясына барған. Аталған азаматты TheNewYorkTimes басылымы "ресейлік агенттер" мен "Талибан"* арасындағы делдал деп атаған болатын.
АҚШ ҚК Орталық қолбасшылық басшысы генерал Кеннет Маккензи Ресей мен тәлібтердің арасындағы құпия сөз байласу жайлы мәлімдеген болатын. Алайда, бұл уәжге жеткілікті дәлел болған жоқ.
Соңғы жылдары Ресейдің Орталық Азиядағы оң ықпалы арта түсті. Бұл жағдай батыстағы кейбір ел мүддесіне сәйкес келмегені анық. Олар өңірлік проблеманы өздері шешуді қалайды. Алайда, Ауғанстандағы соғыс пен бейбітшілік мәселесін біржақты шешудің дәуірі артта қалды. РФ Қауіпсіздік кеңесінің хатшысы Николай Патрушев сейсенбі күні мынандай мәлімдеме жасауы да кездейсоқтық емес: "Ресей және Америкадағы арнайы қызметтер көптеген бағыт бойынша бірлесіп әрекет жасайды. Осы тұста, терроризмге қарсы тұру нақты нәтижелер бар сала екенін айту керек".
Күрделі проблемалар бірлесен халықаралық күш жұмсау арқылы шешіледі. Ауғанстан мәселесінің бағытында ҰҚШУ мен ШЫҰ ұйымдарына мүше әрбір мемлекеттің рөлі маңызды.
* – Қазақстан мен бірқатар мемлекет аумағында тыйым салынған террористік ұйымдар